Tình trạng ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn ở Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM, đang gióng lên hồi chuông cảnh báo khi chất lượng môi trường liên tục ở mức “xấu” và “rất xấu.” Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ lượng phương tiện giao thông khổng lồ, trong đó nhiều xe đã quá cũ, không còn đáp ứng tiêu chuẩn khí thải.
Chỉ tính riêng Hà Nội, đến cuối năm 2023 đã có hơn 9,2 triệu phương tiện đang hoạt động, góp phần làm gia tăng ô nhiễm bụi mịn PM2.5 - loại bụi nguy hại trực tiếp đến sức khỏe con người. Trong những tháng cuối năm 2024 và đầu năm 2025, chỉ số AQI tại thủ đô nhiều lần rơi vào ngưỡng “rất xấu,” đe dọa nghiêm trọng đến cộng đồng. Trên phạm vi cả nước, số lượng xe cơ giới cũng đạt mức kỷ lục: hơn 6,3 triệu ô tô và 74,3 triệu xe máy, tạo áp lực lớn đối với môi trường đô thị.
Đứng trước thực trạng này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng dự thảo Quyết định của Thủ tướng, đưa ra lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải quốc gia đối với ô tô đang lưu thông. Việc triển khai không chỉ nhằm loại bỏ dần các phương tiện không đạt chuẩn mà còn thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các dòng xe thân thiện với môi trường, đồng thời khẳng định cam kết quốc tế của Việt Nam về cắt giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó biến đổi khí hậu.
Đáng chú ý, Bộ Tài chính cũng đã vào cuộc với đề xuất các chính sách hỗ trợ tài chính để khuyến khích người dân thay thế phương tiện cũ. Giải pháp này có thể bao gồm miễn, giảm thuế, phí hoặc hỗ trợ trực tiếp, tạo động lực để người dân chuyển sang sử dụng ô tô mới, tiết kiệm nhiên liệu và giảm phát thải.
Các chuyên gia nhận định, nếu chính sách hỗ trợ được triển khai đồng bộ cùng lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải, Việt Nam sẽ có cơ hội giải quyết căn cơ bài toán ô nhiễm không khí tại đô thị. Đây cũng là bước đi quan trọng nhằm cải thiện chất lượng sống, giảm gánh nặng bệnh tật liên quan đến hô hấp và tim mạch, vốn đang có xu hướng gia tăng ở các thành phố lớn.
Điểm mới trong dự thảo là trao quyền cho các địa phương chủ động xây dựng lộ trình riêng, thậm chí nghiêm ngặt hơn so với đề xuất chung của Chính phủ. Sự phân cấp này giúp các đô thị như Hà Nội, TP.HCM - nơi ô nhiễm đã ở mức báo động có thể đưa ra giải pháp quyết liệt và sát thực tế hơn, đồng thời đảm bảo tuân thủ Luật Bảo vệ môi trường và Luật Giao thông đường bộ.
Sự kết hợp giữa quy định kỹ thuật, cam kết pháp lý và chính sách tài chính được kỳ vọng sẽ tạo “cú hích” cho quá trình chuyển đổi phương tiện giao thông. Về lâu dài, điều này không chỉ góp phần giảm ô nhiễm không khí mà còn định hình một hệ thống giao thông xanh, bền vững, hướng tới môi trường sống an toàn hơn cho hàng triệu người dân Việt Nam.
