Xuất khẩu cá tra tiến gần mốc 2 tỷ USD năm 2025
7 tháng đầu năm 2025, bức tranh xuất khẩu thủy sản Việt Nam ghi nhận sự khởi sắc rõ nét. Theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), riêng tháng 7, kim ngạch đạt 971 triệu USD, tăng 6,1% so với cùng kỳ năm 2024; lũy kế 7 tháng đạt 6,22 tỷ USD, tăng trưởng tới 17,2%. Trong đó, cá tra tiếp tục khẳng định vai trò là “đầu tàu” của ngành khi mang về trên 1,2 tỷ USD, tăng 11,1% so với cùng kỳ năm trước.
Không chỉ tăng trưởng về kim ngạch, cá tra còn nhận được tín hiệu tích cực từ thị trường Mỹ – vốn luôn là “thước đo” quan trọng cho ngành. Kỳ rà soát hành chính lần thứ 20 (POR20) đã đưa 8 doanh nghiệp lớn của Việt Nam, trong đó có Vĩnh Hoàn, vào nhóm được áp mức thuế chống bán phá giá 0%. Đây không chỉ là “cánh cửa” mở lại niềm tin từ nhà nhập khẩu Mỹ, mà còn là yếu tố giúp gia tăng sức cạnh tranh của cá tra Việt Nam so với các đối thủ. Bởi trên thực tế, thị trường Mỹ không chỉ quan trọng về giá trị mà còn có tác động lan tỏa, tạo ảnh hưởng tới cách nhìn nhận của nhiều thị trường khác đối với cá tra Việt Nam.
Tuy nhiên, cơ hội luôn song hành cùng thách thức. VASEP cảnh báo, ở các kỳ rà soát tiếp theo – POR22 (1/8/2024 – 31/7/2025) và POR23 (1/8/2025 – 31/7/2026), nguy cơ bị áp thuế cao là hoàn toàn có thể xảy ra. Nguyên nhân đến từ việc giá xuất khẩu trong giai đoạn này không cao, trong khi ngày càng nhiều doanh nghiệp – vốn được hưởng thuế suất thấp ở các kỳ trước – tiếp tục tham gia xuất khẩu sang Mỹ. Điều này có thể tạo áp lực cạnh tranh nội bộ, làm gia tăng rủi ro cho toàn ngành. Đáng chú ý, thị trường Mỹ hiện cũng đang dư thừa sản phẩm cá tra fillet, khiến biên độ tăng trưởng bị thu hẹp và nguy cơ rớt giá có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
Trước những biến động khó lường, dự báo của VASEP cho thấy ngành thủy sản Việt Nam vẫn duy trì triển vọng tích cực trong năm 2025, với tổng kim ngạch xuất khẩu có thể đạt 9 – 9,5 tỷ USD. Trong đó, cá tra dự kiến mang về khoảng 2 tỷ USD, trở thành trụ cột quan trọng giữ nhịp tăng trưởng cho toàn ngành. Tuy vậy, để đạt được con số này, ngành cá tra không thể chỉ dựa vào yếu tố “may mắn” từ chính sách thuế quan, mà cần tái cơ cấu theo hướng nâng chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa thị trường và chuẩn hóa quy trình để giảm thiểu rủi ro từ các cuộc rà soát chống bán phá giá trong tương lai.
Không thể coi thị trường nội địa là “phương án dự phòng”
Xuất khẩu cá tra dù tăng trưởng nhưng chưa thể thoát khỏi vòng xoáy bất ổn từ các yếu tố bên ngoài. Những tác động kép từ chiến tranh thương mại, lạm phát toàn cầu, biến động tỷ giá cho tới chính sách thuế quan ngày càng khắt khe đang khiến ngành cá tra phải đối mặt với một “chu kỳ bất định” mới. Đặc biệt, Mỹ – thị trường trọng điểm của cá tra Việt Nam – đang cân nhắc áp thuế bổ sung đối với nhiều đối tác, tiềm ẩn nguy cơ làm lung lay trụ cột xuất khẩu vốn phụ thuộc quá nhiều vào một số thị trường lớn.
Trong bối cảnh đó, thị trường nội địa nổi lên như một “vùng đệm an toàn” cần được chú trọng. Hiện nay, lượng cá tra tiêu thụ trong nước chỉ chiếm 5 – 7% tổng sản lượng, một con số còn quá khiêm tốn so với tiềm năng hơn 100 triệu dân. Thực tế, phần lớn sản lượng cá tra được chế biến để phục vụ xuất khẩu, trong khi người tiêu dùng trong nước vẫn chủ yếu sử dụng cá nguyên con hoặc fillet sơ chế, ít được đầu tư về bao bì, thương hiệu hay các dòng sản phẩm chế biến tiện lợi. Điều này khiến cá tra, dù là mặt hàng xuất khẩu chủ lực, lại chưa thực sự có chỗ đứng xứng đáng ngay trên “sân nhà”.
Nhìn ra khu vực, có thể thấy rõ vai trò chiến lược của thị trường nội địa. Tại Thái Lan, nhờ chính sách đưa cá vào khẩu phần ăn tại trường học, bệnh viện và quân đội, khoảng 60% sản lượng cá rô phi được tiêu thụ trong nước, qua đó giúp duy trì sản xuất ổn định bất chấp biến động quốc tế. Ở Ấn Độ, cá nước ngọt đã trở thành nguồn protein chủ lực cho dân số 1,4 tỷ người, biến thị trường nội địa thành “tấm đệm” vững chắc ngay cả khi xuất khẩu gặp khó.
Ở Việt Nam, một số doanh nghiệp đã bắt đầu thay đổi chiến lược, phát triển sản phẩm chế biến sâu như chả cá, cá viên, bún cá đóng gói, hướng đến học sinh, công nhân hay bếp ăn tập thể. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn còn manh mún. Để thị trường trong nước trở thành bệ đỡ thực sự, cần có các chương trình mang tầm quốc gia: đưa cá tra vào dinh dưỡng học đường, triển khai gói hỗ trợ tiêu dùng thủy sản, hoặc phát động chiến dịch truyền thông quy mô lớn để thay đổi thói quen tiêu dùng.
Việc quá phụ thuộc vào xuất khẩu đồng nghĩa với việc ngành cá tra dễ rơi vào thế bị động, chỉ cần một biến động nhỏ ở thị trường quốc tế là cả chuỗi giá trị có thể lao đao. Ngược lại, phát triển thị trường nội địa sẽ giúp duy trì dòng tiền, bảo vệ người nuôi, ổn định sản xuất và việc làm. Đã đến lúc thị trường trong nước không thể bị coi là “phương án dự phòng” nữa, mà phải được xác định như một “thành trì dài hạn”, tạo sức đề kháng bền vững cho toàn ngành cá tra.
