TOD – Bước ngoặt tư duy phát triển đô thị
Theo chuyên gia Ian Lindsay, mọi dự án TOD thành công đều bắt đầu từ một quy trình chặt chẽ, xác định cơ hội, đánh giá khả thi, lập luận chứng kinh tế – kỹ thuật, lựa chọn đối tác và giám sát sau triển khai. Nhưng quan trọng hơn, TOD đòi hỏi một “văn hóa hợp tác” giữa các bên liên quan.
Bên cạnh đó, chính quyền phải đóng vai trò kiến tạo chính sách và cung cấp quỹ đất; đơn vị vận hành đường sắt phải vừa đảm bảo an toàn vừa hỗ trợ phát triển; khu vực tư nhân cần trở thành đối tác chiến lược thay vì đối thủ; còn cộng đồng phải được tham gia ngay từ giai đoạn thiết kế để không gian đô thị thực sự phục vụ người dân.
Điển hình, dự án Crossrail tại Anh là minh chứng cho thấy, một biên bản ghi nhớ (MoU) rõ ràng về vai trò, trách nhiệm và cơ chế ưu đãi hợp lý chính là chìa khóa biến sự hợp tác trên giấy thành hành động thực tiễn.
Song, theo chuyên gia Ian Lindsay, thay vì chờ đợi một kịch bản hoàn hảo, TP.HCM nên bắt đầu từ những dự án thí điểm quy mô nhỏ để tích lũy kinh nghiệm, nâng cao năng lực và kịp thời nhận diện các rào cản thực tế.
Kinh nghiệm từ Metro Manila (Philippines) cho thấy, thí điểm giúp phát hiện nhiều quy chuẩn xây dựng lỗi thời, như quy định về số chỗ đỗ xe tối thiểu, đi ngược lại mục tiêu ưu tiên giao thông công cộng. Điều này, đã giúp họ điều chỉnh chính sách kịp thời.
Hơn nữa, các mô hình TOD thành công trên thế giới cũng cung cấp nhiều gợi ý. Crossrail tận dụng cơ chế “thu hồi giá trị đất đai”, tái đầu tư lợi nhuận bất động sản vào hạ tầng, giúp giảm tải ngân sách và tăng giá trị đất thêm tới 20%. Hồng Kông (Trung Quốc) áp dụng mô hình “đường sắt + bất động sản”, trong đó lợi nhuận từ phát triển bất động sản thậm chí vượt cả doanh thu vận hành metro.
“Chìa khoá vàng” giúp TP.HCM đẩy mạnh TOD
Từ những kinh nghiệm này, chuyên gia Ian Lindsay khuyến nghị Việt Nam cần tập trung vào 4 hướng hành động: (1) thí điểm ngay tại các ga tiềm năng, vừa làm vừa điều chỉnh để tích lũy kinh nghiệm; (2) gắn kết chặt chẽ TOD và xây dựng metro, bảo đảm đồng bộ ngay từ khâu thiết kế - kỹ thuật; (3) xây dựng “công thức riêng" theo hướng chắt lọc kinh nghiệm quốc tế nhưng linh hoạt áp dụng theo thể chế và thị trường; (4) cập nhật khung pháp lý, loại bỏ những quy định lỗi thời, tạo hành lang thuận lợi cho TOD.
“TOD không chỉ là một dự án hạ tầng, mà là một bước ngoặt trong tư duy phát triển đô thị. Nếu tận dụng tốt cơ hội từ metro, Việt Nam hoàn toàn có thể kiến tạo những thành phố năng động, hiện đại và đáng sống trong tương lai,” chuyên gia nhấn mạnh.
Bà Alexandra Smith, Tổng Lãnh sự Vương quốc Anh tại TP.HCM, cho biết chương trình hợp tác giữa Anh và TP.HCM sẽ giúp thành phố tiếp cận những bài học kinh nghiệm từ các đô thị đã triển khai TOD thành công như London, Delhi, Hồng Kông và Singapore.
Tuyến metro không chỉ là đường ray và tàu điện, mà là cơ hội định hình cộng đồng xung quanh. Do đó, hợp tác sẽ tập trung vào xây dựng khung chính sách, pháp lý phù hợp và nâng cao năng lực cho đội ngũ của thành phố, góp phần đưa TP.HCM trở thành đô thị hiện đại, bền vững và đáng sống hơn.
“Chúng tôi sẽ hỗ trợ TP.HCM trong việc quy hoạch sử dụng đất hiệu quả quanh các nhà ga metro, nhằm kiến tạo cộng đồng dân cư hoàn chỉnh với trường học, bệnh viện, không gian xanh và đầy đủ tiện ích”, bà Alexandra Smith cam kết.
