Trong giai đoạn toàn cầu hóa, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và áp lực giảm phát thải khí nhà kính, TP. Hồ Chí Minh cần xây dựng một lộ trình chuyển dịch cơ cấu công nghiệp rõ ràng, gắn với các cơ chế, chính sách cụ thể nhằm hướng đến những ngành công nghệ cao, xanh và bền vững.
- Yêu cầu tất yếu của chuyển dịch cơ cấu công nghiệp: Có ba lý do cơ bản khiến việc tái cấu trúc ngành công nghiệp trở thành nhiệm vụ trọng tâm của TP. Hồ Chí Minh: Áp lực cạnh tranh quốc tế: Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (EVFTA, CPTPP…) đòi hỏi hàng hóa phải đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường và xuất xứ rõ ràng. Nếu chỉ dựa vào lao động giá rẻ, công nghiệp thành phố sẽ khó cạnh tranh lâu dài.
Thách thức môi trường và cam kết quốc tế: Việt Nam đã cam kết mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Do đó, TP. Hồ Chí Minh với vai trò đầu tàu kinh tế, phải đi đầu trong giảm phát thải, phát triển công nghiệp carbon thấp. Nhu cầu nâng cao giá trị gia tăng: Chuyển từ gia công lắp ráp sang thiết kế, nghiên cứu, sản xuất sản phẩm công nghệ cao là con đường để công nghiệp thành phố bứt phá, đóng góp nhiều hơn cho ngân sách và phát triển bền vững.
- Định hướng phát triển ngành công nghiệp mũi nhọn công nghệ cao: Trong lộ trình chuyển dịch, TP. Hồ Chí Minh cần tập trung vào các ngành công nghiệp mũi nhọn có hàm lượng công nghệ, giá trị gia tăng cao, bao gồm: Công nghệ thông tin và truyền thông (ICT): Đây là nền tảng của kinh tế số. Thành phố cần đẩy mạnh sản xuất phần mềm, dịch vụ số, thiết bị viễn thông, điện tử thông minh.
Công nghiệp sinh học và y sinh: Ứng dụng công nghệ sinh học trong dược phẩm, chế phẩm sinh học, nông nghiệp công nghệ cao, tạo ra sản phẩm có giá trị cao và sức cạnh tranh quốc tế. Công nghiệp tự động hóa, robot và cơ điện tử: Đây là lĩnh vực quan trọng trong xu thế sản xuất thông minh, giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất và giảm chi phí. Vật liệu mới và công nghệ nano: Sản xuất vật liệu nhẹ, bền, thân thiện môi trường phục vụ xây dựng, giao thông, năng lượng và y tế. Năng lượng sạch và công nghệ môi trường: Sản xuất thiết bị năng lượng tái tạo, công nghệ xử lý chất thải, công nghệ tiết kiệm năng lượng.
- Lộ trình chuyển đổi ngành công nghiệp thâm dụng tài nguyên, năng lượng: Song song với phát triển ngành mũi nhọn, TP. Hồ Chí Minh cần từng bước chuyển đổi các ngành công nghiệp truyền thống – vốn tiêu tốn nhiều tài nguyên, năng lượng – sang công nghiệp xanh và phát thải carbon thấp. Ngành dệt may, da giày: Cần áp dụng công nghệ sản xuất sạch hơn, tái chế nước thải, tiết kiệm năng lượng, sử dụng nguyên liệu thân thiện môi trường để đáp ứng tiêu chuẩn “sản xuất bền vững” toàn cầu.
Ngành chế biến thực phẩm: Khuyến khích sử dụng phụ phẩm làm nguyên liệu cho sản phẩm mới (ví dụ: vỏ cà phê, bã mía làm nhiên liệu sinh học). Đồng thời áp dụng công nghệ bảo quản lạnh tiết kiệm năng lượng. Ngành hóa chất, nhựa: Cần kiểm soát nghiêm ngặt phát thải, đẩy mạnh tái chế nhựa, nghiên cứu sản xuất nhựa sinh học thay thế nhựa truyền thống. Ngành xây dựng: Thúc đẩy sử dụng vật liệu xanh, xi măng ít phát thải, bê tông tái chế, đồng thời ứng dụng công nghệ số để tối ưu hóa quá trình thi công.
- Cơ chế, chính sách cụ thể cho chuyển dịch cơ cấu công nghiệp: Để hiện thực hóa lộ trình chuyển dịch, TP. Hồ Chí Minh cần ban hành các cơ chế và chính sách cụ thể: Chính sách ưu đãi đầu tư: Miễn, giảm thuế, hỗ trợ tín dụng xanh cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp công nghệ cao, năng lượng sạch, vật liệu mới. Hỗ trợ nghiên cứu – phát triển (R&D): Thành lập quỹ đổi mới sáng tạo, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư R&D, hợp tác với viện, trường để phát triển công nghệ lõi.
Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao: Liên kết giữa doanh nghiệp – trường đại học – nhà nước trong đào tạo kỹ sư, chuyên gia công nghệ cao. Đồng thời, nâng cao kỹ năng lao động để thích ứng với sản xuất xanh, thông minh. Phát triển hạ tầng công nghiệp công nghệ cao: Đầu tư các khu công nghệ cao, khu công nghiệp sinh thái, trung tâm logistics xanh, hệ thống năng lượng tái tạo để hỗ trợ doanh nghiệp.
Cơ chế giám sát môi trường và phát thải carbon: Áp dụng hệ thống chứng chỉ carbon, thị trường carbon nội địa, kiểm soát lượng phát thải của các nhà máy. Doanh nghiệp phát thải lớn phải mua tín chỉ carbon hoặc đầu tư công nghệ giảm phát thải. Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn: Yêu cầu doanh nghiệp phân loại, tái sử dụng, tái chế chất thải trong sản xuất. Khuyến khích mô hình “zero waste” trong các khu công nghiệp.
- Hợp tác quốc tế và kết nối vùng: Để thành công, TP. Hồ Chí Minh cần mở rộng hợp tác: Thu hút FDI chất lượng cao: Lựa chọn dự án có hàm lượng công nghệ, thân thiện môi trường, hạn chế dự án thâm dụng lao động và gây ô nhiễm. Liên kết vùng: Kết nối với các tỉnh lân cận trong phát triển công nghiệp công nghệ cao, hình thành chuỗi cung ứng xanh. Tích cực học hỏi kinh nghiệm quốc tế: Tiếp cận các mô hình công nghiệp xanh từ Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu… để điều chỉnh chính sách phù hợp.
- Tầm nhìn dài hạn: Chuyển dịch cơ cấu nội ngành công nghiệp không phải nhiệm vụ ngắn hạn, mà cần lộ trình 10–20 năm với các giai đoạn cụ thể: Ngắn hạn (2025): Rà soát, quy hoạch lại ngành công nghiệp, ưu tiên vốn cho các ngành công nghệ cao, đồng thời ban hành bộ tiêu chí đánh giá sản xuất xanh. Trung hạn (2030): Tỷ trọng công nghiệp công nghệ cao chiếm 40–50% giá trị sản xuất công nghiệp, giảm đáng kể các ngành gây ô nhiễm. Dài hạn (2050): Xây dựng TP. Hồ Chí Minh trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao và xanh của khu vực Đông Nam Á, đóng góp tích cực cho mục tiêu Net Zero của Việt Nam.
TP. Hồ Chí Minh đang đứng trước cơ hội lịch sử để tái cấu trúc nền công nghiệp, từ mô hình thâm dụng tài nguyên – lao động sang mô hình công nghệ cao, xanh và carbon thấp. Điều này đòi hỏi lộ trình cụ thể, cơ chế chính sách đồng bộ, sự quyết tâm của chính quyền và sự đồng hành của doanh nghiệp, cộng đồng khoa học và xã hội. Nếu làm tốt, thành phố không chỉ giữ vững vị thế đầu tàu kinh tế, mà còn trở thành hình mẫu phát triển bền vững, góp phần đưa Việt Nam hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu trong kỷ nguyên kinh tế xanh./.
