Những vết thương ven sông
Tại nhiều vị trí, đặc biệt là khu vực ven sông Lô, dọc tuyến Quốc lộ 2 mặt đường bị khoét hàm ếch sâu, chỉ còn cách mép sông vài gang tay. Các tuyến ống kỹ thuật bị đứt gãy, cây cối bật gốc, hệ thống kè bảo vệ bị phá vỡ. Dòng nước đục ngầu, hung dữ cuộn chảy sát chân đường nơi đáng lẽ phải có hành lang thoát nước, mái taluy và bờ kè kiên cố. Một số đoạn phải căng dây, cắm biển cảnh báo tạm thời, chỉ cho phép xe tải nhỏ qua lại.
Người dân sống quanh khu vực đều chung nỗi lo. Chỉ cần thêm một đợt mưa lớn, nguy cơ mất đường, sập taluy và chia cắt giao thông là hoàn toàn có thể xảy ra. Một lái xe tải thường xuyên lưu thông tuyến này chia sẻ: “Có đoạn chỉ còn chưa đầy một nửa mặt đường, đi qua ban đêm rất nguy hiểm. Chỉ cần sạt thêm chút nữa là xuống sông ngay.”
Ông Thạch, một cán bộ hưu trí tại tổ dân phố ven sông Lô, thẳng thắn nói: “Sông vốn có lòng của nó, mình cứ ngăn dòng, lấn dần thì đến lúc nước phải tìm chỗ khác để đi thôi. Giờ nước ép vào chân đường, ép vào nhà dân, đó là hậu quả của chính con người.”
“Sông có thể hiền hòa, nhưng cũng có thể nổi giận nếu bị dồn nén. Cứ nhìn con đường sạt lở kia, ai cũng hiểu rằng, thiên tai không chỉ là do trời mà còn là lời nhắc nhở của đất,” – ông Thạch nói thêm.
Cơn bão số 10, số 11 vừa qua đã gây nhiều thiệt hại cho phường Hà Giang 1 và phường Hà Giang 2, làm hàng nghìn nhà dân bị ngập nước, tốc mái và đổ sập; nhiều tuyến đường hư hỏng hoàn toàn. Một số công trình trường học, trạm y tế, kè đập, kênh mương thủy lợi cũng bị hư hỏng, ước tổng thiệt hại khoảng trên 1.000 tỷ đồng. Chỉ tính riêng phường Hà Giang 1 đã có 2.700/5.065 hộ dân bị ngập, trong đó có tới 1.900 hộ thiệt hại lớn, nhiều khu phố ngập sâu từ 4 - 5 m, tổng thiệt hại ước tính hơn 400 tỷ đồng.
Một người dân ở tổ 8 Quang Trung, phường Hà Giang 2 cho biết: “Bao năm sống ở đây, tôi chưa từng thấy nước sông dâng nhanh và rút chậm như trận lụt vừa rồi. Chỉ ngay trong đêm, nước đã ngập sâu vào nhà tôi và nhiều hộ dân khác, tất cả đều không kịp di chuyển đồ đạc”.
Nguyên nhân không chỉ đến từ mưa bão, thiên tai là khách quan, song con người đang góp phần khiến hậu quả trở nên nghiêm trọng hơn. Việc lấn chiếm hành lang thoát lũ, san gạt đất ven sông để mở rộng mặt bằng, làm nhà, làm đường, làm thủy điện, đập dâng nước… đã bó hẹp dòng chảy tự nhiên của con sông. Khi lưu lượng nước tăng cao đột ngột, dòng nước không còn chỗ thoát, áp lực dồn lên bờ khiến xói mòn, sạt trượt xảy ra nhanh và mạnh hơn.
Không ít đoạn đường mới được mở hoặc nâng cấp chưa lâu đã xuất hiện tình trạng sạt lở. Nhiều công trình kè chống sạt chỉ làm tạm thời, thiếu tính toán tổng thể theo dòng chảy dài hạn. Một số vị trí sử dụng đá rời, không có hệ thống tiêu thoát nước ngầm, khiến cho khi mưa lớn, nước bị dồn ứ từ trong ra ngoài, gây sụt nền, nứt mặt đường.
Bài học sau mỗi mùa mưa bão
Thiên nhiên luôn có quy luật của nó. Khi dòng chảy bị bó hẹp, khi mặt đất bị xẻ cắt vô tội vạ, khi lòng sông bị thu hẹp từng chút một đó cũng là lúc con người đang tự đẩy mình vào thế đối đầu với thiên nhiên.
Những hình ảnh về tuyến đường bị sạt lở, những con sông giận dữ cuốn theo đất đá, là lời cảnh báo không thể rõ ràng hơn: chỉ khi biết tôn trọng tự nhiên, để thiên nhiên có không gian “thở”, thì con người mới có thể sống an toàn và bền vững bên những dòng sông quê hương.
Người dân cũng phản ánh, một số vị trí taluy bị xói mòn từ nhiều năm nay nhưng chưa được xử lý triệt để, chỉ khắc phục tạm thời bằng rọ đá hoặc đất đắp, nên khi bão lớn đổ về là bị sạt lở. Hệ thống cống rãnh hiện nay vẫn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa được kết nối đồng bộ với mạng lưới thoát nước ven sông. Một số tuyến cống ngang đường có tiết diện nhỏ, chưa đáp ứng khả năng thoát nước khi mưa lớn nước dồn về. Ở nhiều khu dân cư và các tuyến đường trọng điểm như đường Minh Khai (khu vực Trường Nội trú tỉnh), dốc Mã Tim, đường Lý Tự Trọng và đoạn đầu đường Phùng Hưng gần chợ lớn…, mỗi khi xuất hiện mưa lớn, tình trạng ngập úng vẫn thường xuyên tái diễn. Thực tế trận lụt vừa qua cho thấy, các hộ dân vì muốn dọn dẹp nhanh đã đẩy rác thải, bùn đất xuống cống rãnh, khiến hệ thống thoát nước bị ứ đọng, làm chậm quá trình tiêu thoát.
Thiên tai là yếu tố khách quan, song con người cũng góp phần khiến hậu quả thêm nặng nề. Việc mở rộng mặt đường, san gạt mái taluy, lấn chiếm hành lang thoát lũ để làm nhà, mở xưởng hoặc bãi tập kết vật liệu, làm thủy điện, đập dâng nước… khiến dòng sông bị “bó hẹp”, không còn không gian tự nhiên để thoát nước.
Những hình ảnh taluy đổ sập, nền đường sụt lún, cây cối nghiêng ngả là lời cảnh báo rõ ràng: thiên nhiên không chấp nhận bị bóp nghẹt. Chỉ khi con người biết tôn trọng quy luật tự nhiên, giữ cho dòng sông một “hành lang thở”, thì cuộc sống mới an toàn và bền vững./.
