Trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng gắn liền với các tiêu chuẩn xanh, phát thải ròng bằng “0” và quy định môi trường nghiêm ngặt, việc chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn không còn là lựa chọn mà trở thành yêu cầu bắt buộc để bảo đảm lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam. Đây được coi như “hộ chiếu xanh” giúp doanh nghiệp Việt vững vàng trên thị trường xuất khẩu, đồng thời nâng cao uy tín sản phẩm trong mắt người tiêu dùng quốc tế.
Xu hướng và các quy định mới đang tạo ra những rào cản kỹ thuật, buộc các doanh nghiệp phải thích ứng. Điển hình là cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU) sẽ có hiệu lực từ 2026. Theo đó, các ngành có lượng phát thải carbon cao như xi măng, sắt, thép phải khai báo và giảm phát thải. Nếu lượng khí thải vượt mức tham chiếu, sản phẩm sẽ chịu thuế bổ sung.
Bên cạnh đó, các quy định về chống mất rừng, suy thoái rừng ảnh hưởng trực tiếp đến các mặt hàng nông sản như cà phê, ca cao. Những tiêu chuẩn mới về thiết kế sinh thái, độ bền sản phẩm, khả năng sửa chữa và tái chế bao bì cũng đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt đối với doanh nghiệp Việt.
Tại tọa đàm “Phát triển kinh tế tuần hoàn đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu” ngày 16/10, ông Lê Xuân Thịnh, Giám đốc VNCPC, nhấn mạnh nếu doanh nghiệp Việt không nhanh chóng áp dụng kinh tế tuần hoàn, sẽ khó cạnh tranh ngay cả trong khu vực châu Á. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để tái cơ cấu, tối ưu hóa chuỗi giá trị và nâng cao hiệu quả kinh doanh, đồng thời tạo ra lợi thế về chi phí, lợi nhuận và uy tín sản phẩm xanh.
Mặc dù khái niệm kinh tế tuần hoàn đã được luật hóa tại Việt Nam từ năm 2020 và được triển khai qua nhiều chương trình, đề án, thực tế áp dụng còn gặp nhiều rào cản, đặc biệt đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo ông Cù Huy Quang, Cục Đổi mới sáng tạo, Bộ Công Thương, ba thách thức lớn nhất gồm: nguồn vốn, công nghệ và nhận thức của lãnh đạo doanh nghiệp.
Các doanh nghiệp nhỏ thường gặp khó khăn trong tiếp cận vốn để chuyển đổi mô hình sản xuất, trong khi công nghệ tiên tiến phù hợp với kinh tế tuần hoàn vẫn hạn chế và tốn kém. Bên cạnh đó, nhiều lãnh đạo còn lo ngại sản phẩm tái chế không được thị trường chấp nhận hoặc gây rủi ro về an toàn, ông Quang cho biết.
Hạn chế về pháp lý và hạ tầng cũng khiến việc triển khai chậm trễ. Luật và các nghị định hỗ trợ đã có, nhưng các hướng dẫn, tiêu chuẩn chi tiết cho việc tái sử dụng, tái chế, đặc biệt là nước thải hay chất thải công nghiệp, vẫn thiếu. Hạ tầng thu hồi và liên kết công nghiệp còn yếu, khiến chất thải của doanh nghiệp này chưa thể trở thành nguyên liệu đầu vào cho doanh nghiệp khác.
Dù vậy, các chuyên gia nhìn nhận thách thức đi cùng cơ hội. Kinh tế tuần hoàn giúp giảm chi phí sản xuất, nâng cao giá trị sản phẩm, cải thiện hình ảnh doanh nghiệp và mở ra thị trường kinh tế mới - kinh tế chất thải hoặc kinh tế xanh.
Để tận dụng cơ hội, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy từ nền kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn, coi chất thải là tài nguyên. Các cơ quan quản lý cần hoàn thiện chính sách, xây dựng tiêu chuẩn sản phẩm xanh và tạo điều kiện tiếp cận tín dụng xanh. Ngoài ra, việc triển khai các dự án thí điểm, đào tạo và hợp tác quốc tế sẽ giúp doanh nghiệp nắm bắt tiêu chuẩn quốc tế, áp dụng công nghệ tiên tiến và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.
Địa phương cũng được khuyến nghị tích hợp kế hoạch kinh tế tuần hoàn vào chiến lược phát triển, tạo cơ chế ưu đãi, thu hút doanh nghiệp áp dụng mô hình xanh, từ đó hình thành chuỗi giá trị bền vững và nâng tầm hàng Việt trên trường quốc tế.
