Thông tin trên được đưa ra tại cuộc họp Hội đồng quốc gia giáo dục và phát triển nhân lực về Chính sách thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài về giảng dạy, nghiên cứu và làm việc ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học của Việt Nam. Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc, Trưởng Tiểu ban Phát triển nhân lực chủ trì phiên họp.
Chính sách đột phá, vượt trội
Nói về Đề án thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài vào giảng dạy, nghiên cứu tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học, PGS.TS Nguyễn Thu Thủy, Cục trưởng Cục Hợp tác Quốc tế, cho biết, mục tiêu xuyên suốt của Đề án là xây dựng cơ chế, chính sách đột phá, vượt trội, khắc phục hạn chế của quy định hiện hành, tạo nền tảng đồng bộ để thu hút và giữ chân đội ngũ trí thức chất lượng cao cho giáo dục Việt Nam.
Theo đó, Đề án gồm ba phần: sự cần thiết; quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp; và tổ chức thực hiện. Trọng tâm là nhóm cơ chế, chính sách thu hút nhân tài, gồm chính sách ưu đãi chung và chính sách theo nhóm đối tượng.
Với chính sách chung, chuyên gia và nhà khoa học là người nước ngoài hoặc người Việt Nam ở nước ngoài khi được tuyển dụng sẽ được hưởng các ưu đãi theo quy định hiện hành; đồng thời được công nhận tương đương chức danh giáo sư, phó giáo sư nếu đã giữ chức danh này tại cơ sở đào tạo, nghiên cứu ở nước ngoài theo quy định của Bộ GDĐT.
Bên cạnh đó, Đề án xây dựng chính sách riêng cho ba nhóm chuyên gia, thể hiện mức độ ưu tiên nhằm thu hút nhân lực xuất sắc trong các lĩnh vực khoa học – công nghệ mũi nhọn.
Đối với Nhóm 1, chuyên gia được hưởng lương tối thiểu 400 triệu đồng/tháng, miễn thuế thu nhập cá nhân trong ba năm đầu và hỗ trợ ban đầu tối đa 5 tỷ đồng để thiết lập phòng thí nghiệm, mua thiết bị và thuê trợ lý. Nhóm này được giao vị trí then chốt như giám đốc chương trình, trưởng nhóm nghiên cứu quốc gia; được ưu tiên đề tài cấp Bộ, cấp quốc gia; được tuyển dụng nghiên cứu viên; được chi trả toàn bộ chi phí công tác trong và ngoài nước; và được cấp nhà ở hoặc hỗ trợ thuê nhà tối đa 50 triệu đồng/tháng.
Nhóm 2, chuyên gia được hưởng lương tối thiểu 200 triệu đồng/tháng, có phụ cấp nghiên cứu ưu đãi; hỗ trợ ban đầu đến 2 tỷ đồng; được giao các chức danh quản lý chuyên môn và ít nhất hai đề tài cấp Bộ hoặc cấp quốc gia. Nhóm này được thanh toán chi phí công tác theo quy định, hỗ trợ thuê nhà 20–30 triệu đồng/tháng trong ba năm đầu và hưởng các ưu đãi khác theo thỏa thuận với cơ sở sử dụng.
Với Nhóm 3, mức lương tối thiểu là 100 triệu đồng/tháng; hỗ trợ ban đầu đến 500 triệu đồng; được giao chức danh quản lý chuyên môn; được chi trả chi phí công tác trong và ngoài nước và hỗ trợ tham dự hai hội nghị quốc tế mỗi năm. Nhóm này được giao ít nhất một đề tài cấp Bộ/năm và hỗ trợ thuê nhà 10–19 triệu đồng/tháng trong ba năm đầu.
Thêm nhiều đề xuất
Tại phiên thảo luận, các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đã đưa ra loạt kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho đội ngũ chuyên gia làm việc tại Việt Nam.
Cụ thể, ông Phạm Xuân Khánh, Hiệu trưởng Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, cho rằng mức chi trong đề án còn thấp so với một số chính sách thu hút nhân tài địa phương, trong khi năng lực tài chính của nhiều trường nghề hạn chế.
Vì vậy, ông đề xuất bổ sung cơ chế hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, đặc biệt cho các cơ sở trọng điểm và các ngành mới như công nghệ bán dẫn.
Đại diện Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia TP.HCM) đề xuất cải thiện thủ tục cấp phép lao động, thị thực và nghiên cứu triển khai loại visa nhân tài 3-5 năm để đảm bảo tính ổn định cho chuyên gia.
Qua đó, nhà trường kiến nghị trao thêm quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm trong việc mời và quản lý giảng viên nước ngoài; quy định rõ về sở hữu trí tuệ; áp dụng biểu thuế thu nhập cá nhân ưu đãi và xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ chuyên gia, từ dịch vụ hành chính, y tế, giáo dục cho con đến mô hình “một cửa”.
Trường cũng cho rằng cần sớm có cơ sở dữ liệu tập trung về chuyên gia quốc tế và phát huy vai trò của các cơ quan ngoại giao, hội trí thức trong kết nối nguồn lực.
Trong khi đó, TS Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng trường Đại học FPT, nhận xét tiêu chí phân nhóm chuyên gia hiện còn rộng, cần làm rõ khái niệm “chuyên gia đầu ngành” và nâng chuẩn tuyển chọn.
Ông đề nghị cơ chế đãi ngộ linh hoạt hơn thay vì quy định cứng mức lương tối thiểu; đồng thời xem xét quy định tỷ lệ giảng viên nước ngoài gắn với lộ trình đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai. Bên cạnh đó, ông đề xuất bổ sung cơ chế “chuyên gia ngoại giao” trong khuôn khổ hợp tác song phương.
Dưới góc nhìn tổng thể, ông Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, đánh giá nhiều giải pháp trong đề án mang tính đột phá nhưng cần phân nhóm đối tượng cụ thể hơn. Với nhóm chuyên gia xuất sắc có khả năng “thay đổi cuộc chơi”, ông đề nghị cơ chế vượt trội gắn với các nhiệm vụ chiến lược như AI, bán dẫn.
Với đội ngũ chuyên gia quốc tế nói chung, ông nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm tiêu chí minh bạch, môi trường học thuật hấp dẫn và quy trình tiếp nhận thông thoáng, đồng thời đề xuất thành lập Quỹ cạnh tranh tài năng, tạo nguồn lực để các trường thu hút nhân sự chất lượng cao trong và ngoài nước.
