Chủ trương chuyển đổi và thực trạng vượt ngoài kiểm soát
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nhu cầu phát triển kinh tế nông nghiệp, chủ trương chuyển đổi cơ cấu cây trồng nhằm sử dụng đất trồng lúa kém hiệu quả sang các hình thức canh tác khác như nuôi trồng thủy sản, cây công nghiệp lâu năm là giải pháp được các cấp chính quyền Thanh Hóa triển khai quyết liệt. Chủ trương này không chỉ giúp tăng thu nhập cho người dân mà còn góp phần bảo vệ môi trường, đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp.
Theo số liệu từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Thanh Hóa, trong giai đoạn 2021-2024, toàn tỉnh đã chuyển đổi khoảng 18.000 ha đất trồng lúa kém hiệu quả sang các loại cây trồng và mô hình nuôi trồng thủy sản phù hợp. Các huyện như Quảng Xương, Hoằng Hóa, Triệu Sơn, thị xã Nghi Sơn… là những địa phương đi đầu trong việc thực hiện chủ trương này. Việc chuyển đổi đã mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt, giúp người dân nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, một số cá nhân và doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách để thực hiện các hành vi trái quy định, như đào ao vượt diện tích cho phép, vận chuyển đất ra ngoài bán, hoặc xây dựng công trình không phép trên đất nông nghiệp. Những vi phạm này không chỉ ảnh hưởng đến quy hoạch đất đai mà còn tiềm ẩn nguy cơ phá vỡ hệ thống thủy lợi và cảnh quan môi trường, gây bức xúc trong dư luận.
Một trong những hành vi vi phạm phổ biến là việc đào ao nuôi trồng thủy sản vượt quá diện tích và độ sâu theo quy định. Theo Nghị định 112/2024/NĐ-CP, việc đào ao trên đất trồng lúa để chuyển đổi mục đích sản xuất chỉ được thực hiện trong phạm vi tối đa 20% diện tích đất thuê, đồng thời độ sâu của ao không được vượt quá 1,2 m so với mặt ruộng. Mọi trường hợp vượt quá giới hạn này phải thực hiện thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất theo quy định tại Điều 57 Luật Đất đai 2013.
Không có vùng “đất lúa kém hiệu quả” nào được tự do đào ao hoặc xây dựng công trình khi chưa đủ điều kiện theo đúng quy định: chỉ đào ao tối đa 20% diện tích đất thuê, độ sâu không quá 1,2 m; chỉ được xây dựng nhà tạm khi thuê đất từ 10 ha trở lên và có giấy phép của cơ quan có thẩm quyền.
Bất kỳ hoạt động vượt quá giới hạn nêu trên đều là dấu hiệu vi phạm pháp luật, cần được phát hiện và xử lý ngay theo Nghị định 91/2019/NĐ-CP và Nghị định 123/2024/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong quản lý đất đai. Hình thức xử phạt có thể bao gồm phạt tiền, buộc khôi phục lại hiện trạng ban đầu, tịch thu các giấy tờ giả mạo.
Chính quyền cấp xã, huyện cần tăng cường quản lý cụ thể, kiểm tra hiện trạng đất sau chuyển đổi, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp lợi dụng kẽ hở pháp luật để “lách luật”, tránh tạo điều kiện cho việc hợp thức hóa sai phạm.
Đào ao vượt diện tích và xây dựng công trình trái phép
Tại nhiều xã ven biển Thanh Hóa, như Hải Châu (Nghi Sơn), Hoằng Phụ (Hoằng Hóa), người dân sau khi thuê đất đã tự ý đưa máy móc vào đào ao nuôi tôm, cá với độ sâu lên đến vài mét, vượt xa giới hạn cho phép. Không những vậy, trong quá trình đào ao, một số hộ còn vận chuyển đất mặt ruộng ra ngoài bán cho các cơ sở khác làm vật liệu san lấp, gây mất tầng canh tác, làm biến dạng hệ thống thủy lợi nội đồng.
Hành vi này không chỉ làm giảm diện tích đất canh tác, gây tổn hại đến hệ sinh thái, mà còn vi phạm các quy định về quản lý đất đai. Theo Nghị định 91/2019/NĐ-CP, các trường hợp tự ý đào ao vượt quy định có thể bị xử phạt hành chính từ 3 đến 50 triệu đồng tùy mức độ vi phạm, đồng thời bị buộc khôi phục lại hiện trạng ban đầu.
Việc phát hiện và xử lý các vi phạm trên đang là thách thức đối với chính quyền địa phương, nhất là ở các vùng sâu, vùng xa nơi công tác kiểm tra, giám sát còn hạn chế. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức của người dân và tăng cường thanh tra, kiểm tra là rất cần thiết để tránh tình trạng lợi dụng kẽ hở pháp luật gây hậu quả nghiêm trọng.
Bên cạnh vi phạm về đào ao, việc xây dựng công trình trái phép trên đất trồng lúa cũng là thực trạng đáng lo ngại. Một số hộ dân và doanh nghiệp đã tự ý dựng nhà tạm, nhà kho hay các công trình kiên cố trái phép nhằm mục đích phục vụ sản xuất hoặc thậm chí để ở.
Theo quy định của địa phương, chỉ các tổ chức, cá nhân thuê hoặc được giao từ 10 ha đất trở lên mới được xem xét cấp phép xây dựng nhà tạm, phục vụ sản xuất nông nghiệp. Công trình xây dựng phải làm bằng vật liệu nhẹ, không kiên cố và có giấy phép từ cơ quan có thẩm quyền. Việc xây dựng trái phép, dùng vật liệu kiên cố như bê tông, gạch, tôn dày… trên đất nông nghiệp là vi phạm pháp luật.
Nghị định 91/2019/NĐ-CP quy định rõ, hành vi xây dựng công trình không có giấy phép hoặc không đúng mục đích sử dụng đất có thể bị phạt tiền từ 3 đến 50 triệu đồng, đồng thời bị buộc tháo dỡ công trình vi phạm và khôi phục lại hiện trạng ban đầu. Tuy nhiên, tình trạng này vẫn còn xảy ra phổ biến tại nhiều địa phương, gây khó khăn cho công tác quản lý.
Việc xây dựng trái phép không chỉ làm mất diện tích đất canh tác, gây cản trở hệ thống thủy lợi mà còn tạo ra những tiền lệ xấu, làm phức tạp công tác quản lý đất đai và ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội.
Theo các chuyên gia, để bảo đảm thực hiện hiệu quả chính sách chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên đất lúa, giữ vững quy hoạch nông nghiệp bền vững, các cơ quan chức năng tại Thanh Hóa cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến người dân và doanh nghiệp. Việc nâng cao ý thức tự giác chấp hành quy định là yếu tố quan trọng hàng đầu.
Bên cạnh đó, các địa phương cần đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát thực tế sau chuyển đổi, phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm như đào ao vượt diện tích, xây dựng công trình không phép. Việc xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm không chỉ là hình thức răn đe mà còn góp phần tạo môi trường đầu tư, sản xuất lành mạnh.
Ngoài ra, cần phối hợp với các cơ quan chuyên môn xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý đất đai điện tử, ứng dụng công nghệ để quản lý chặt chẽ hiện trạng, giảm thiểu tình trạng lợi dụng sơ hở để vi phạm.
Chính sách chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa là cơ hội quan trọng để phát triển nông nghiệp Thanh Hóa bền vững, nâng cao đời sống người dân. Tuy nhiên, việc quản lý chặt chẽ, ngăn chặn hành vi vi phạm là yếu tố quyết định để không làm biến dạng chủ trương này.
