Chương trình được xây dựng trên cơ sở Chương trình “Mỗi làng một sản phẩm” (OVOP) rất thành công của Nhật Bản và một số nước khác. OCOP không chỉ đơn thuần là phát triển sản phẩm mà còn là giải pháp tổng thể phát triển kinh tế khu vực nông thôn, góp phần thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Chương trình OCOP hướng đến mục tiêu phát triển các sản phẩm nông nghiệp, phi nông nghiệp, dịch vụ có lợi thế ở mỗi địa phương theo chuỗi giá trị, dựa trên nền tảng kết hợp các nguồn lực địa phương, tri thức truyền thống với khoa học công nghệ, tạo ra các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ đạt tiêu chuẩn, có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Cụ thể, chương trình tập trung vào các mục tiêu sau:
Phát triển các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ đặc trưng, lợi thế của địa phương, có chất lượng, mẫu mã bao bì đẹp, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm, tăng thu nhập cho người dân, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Phát triển các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh phù hợp, hiệu quả, như hợp tác xã, tổ hợp tác, doanh nghiệp vừa và nhỏ. Xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP, quảng bá, xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ. Góp phần xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế xã hội ở khu vực nông thôn.
Chương trình OCOP triển khai trên phạm vi cả nước, tập trung vào 6 nhóm sản phẩm chính: Thực phẩm: Nông sản tươi sống, chế biến; Đồ uống: Rượu, bia, nước giải khát; Thảo dược: Các sản phẩm từ dược liệu; Vải và may mặc: Các sản phẩm dệt may, thủ công mỹ nghệ; Đồ gỗ, thủ công mỹ nghệ, trang trí: Các sản phẩm từ gỗ, tre, nứa, mây, tre, lá; Dịch vụ du lịch nông thôn, bán hàng: Các dịch vụ du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, điểm dừng chân, nhà hàng, khách sạn. Chương trình OCOP được thực hiện theo quy trình đánh giá và phân hạng sản phẩm theo bộ tiêu chí thống nhất trên cả nước, gồm 5 cấp độ sao (từ 1 sao đến 5 sao). Các sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên được công nhận là sản phẩm OCOP.
Chương trình OCOP có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội ở khu vực nông thôn Việt Nam: Kích thích phát triển kinh tế nông thôn: OCOP tạo động lực cho các địa phương khai thác tiềm năng, lợi thế về sản phẩm, dịch vụ, tạo ra nhiều việc làm, tăng thu nhập cho người dân; Nâng cao chất lượng sản phẩm: Quy trình đánh giá và phân hạng sản phẩm OCOP giúp nâng cao chất lượng, mẫu mã bao bì, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường;
Xây dựng thương hiệu nông sản Việt: OCOP góp phần xây dựng thương hiệu cho nông sản Việt Nam, nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế; Góp phần xây dựng nông thôn mới: OCOP là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ hoàn thành chương trình xây dựng nông thôn mới; Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống: OCOP khuyến khích phát triển các sản phẩm gắn với tri thức truyền thống, văn hóa địa phương, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa này.
Sau một thời gian triển khai, chương trình OCOP đã đạt được những kết quả tích cực, với hàng nghìn sản phẩm được công nhận là sản phẩm OCOP. Tuy nhiên, chương trình cũng đang đối mặt với một số thách thức: Nguồn lực đầu tư còn hạn chế: Nguồn lực đầu tư cho chương trình, đặc biệt là ở các địa phương còn khó khăn, còn hạn chế; Năng lực của các chủ thể OCOP còn yếu: Nhiều chủ thể OCOP, đặc biệt là các hợp tác xã, tổ hợp tác, có quy mô nhỏ, năng lực quản lý, sản xuất, kinh doanh còn hạn chế; Công tác xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm còn chưa hiệu quả: Việc quảng bá, xúc tiến thương mại cho sản phẩm OCOP chưa được triển khai một cách rộng rãi và hiệu quả; Chất lượng sản phẩm chưa đồng đều: Chất lượng sản phẩm OCOP giữa các địa phương còn chưa đồng đều, một số sản phẩm chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường.
Để chương trình OCOP phát triển bền vững và hiệu quả, cần có các giải pháp đồng bộ: Tăng cường nguồn lực đầu tư: Cần tăng cường nguồn lực đầu tư cho chương trình, đặc biệt là hỗ trợ các địa phương khó khăn, hỗ trợ các chủ thể OCOP nâng cao năng lực; Nâng cao năng lực cho các chủ thể OCOP: Cần tăng cường đào tạo, tập huấn cho các chủ thể OCOP về quản lý, sản xuất, kinh doanh, marketing;
Đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm: Xây dựng chiến lược quảng bá, xúc tiến thương mại bài bản, hiệu quả, kết hợp các kênh truyền thông truyền thống và hiện đại; Cần tăng cường kiểm tra, giám sát chất lượng sản phẩm, hỗ trợ các chủ thể OCOP áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng tiên tiến; Cần xây dựng hệ thống quản lý và truy xuất nguồn gốc sản phẩm OCOP để đảm bảo chất lượng và uy tín của sản phẩm.
Chương trình OCOP là một chương trình có ý nghĩa chiến lược trong phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam. Với sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của các cấp chính quyền, sự tham gia tích cực của các chủ thể và sự hỗ trợ của các tổ chức, chương trình OCOP sẽ ngày càng phát triển, góp phần nâng cao giá trị nông sản Việt và xây dựng nông thôn mới giàu đẹp, văn minh./.
