Tại nhiều quốc gia, quá trình nâng hạng thị trường chứng khoán thường mang đến những biến động đáng chú ý, song hiệu ứng không phải lúc nào cũng diễn ra tức thì. Thống kê từ các thị trường được FTSE hay MSCI công nhận cho thấy, chỉ số thường đi lên trong ngắn hạn nhưng thanh khoản lại suy yếu, trước khi khởi sắc rõ rệt sau khoảng nửa năm đến một năm.
Việt Nam hiện đang ở thời khắc quan trọng. Theo đề án Chính phủ vừa phê duyệt, mục tiêu nâng hạng từ thị trường cận biên lên nhóm mới nổi thứ cấp của FTSE Russell có thể đạt được ngay trong năm nay. Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định, các tiêu chí then chốt đã được đáp ứng và kết quả chính thức sẽ được FTSE công bố vào ngày 7/10. Đây là kỳ vọng lớn không chỉ với nhà quản lý mà còn với giới đầu tư, bởi sự kiện này được xem là chất xúc tác quan trọng cho VN-Index những tháng cuối năm, đồng thời mở ra cánh cửa đón dòng vốn ngoại mạnh mẽ.
Tuy nhiên, kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy hành trình sau nâng hạng thường gập ghềnh hơn tưởng tượng. Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, khi được MSCI công nhận vào tháng 9/2010, đã chứng kiến chỉ số tăng 4,6% trong tháng đầu và thêm 3,4% ở tháng kế tiếp. Nhưng thanh khoản sụt giảm nhanh chóng khiến thị trường chững lại, phải đến nửa năm sau mới phục hồi mạnh. Qatar cũng trải qua kịch bản tương tự khi được nâng hạng năm 2013: chỉ số tăng gần 12% sau nửa năm, trong khi giá trị giao dịch lại ì ạch suốt nhiều tháng.
Câu chuyện ở Arab Saudi năm 2018 cũng không khác nhiều. Trong quý đầu tiên sau khi FTSE công bố nâng hạng, chỉ số tăng gần 6%, sau một năm lên gần 9% nhưng rồi sụt mạnh vì cú sốc giá dầu và Covid-19. Romania, được nâng hạng vào 2019, ghi nhận chỉ số tăng 3,3% trong quý đầu tiên, sau đó rơi thẳng xuống mức âm 25% do đại dịch, nhưng rồi nhanh chóng hồi phục và đạt mức tăng 27,6% sau một năm. Những ví dụ này cho thấy tác động tích cực thường xuất hiện ngay sau thông tin nâng hạng, song diễn biến dài hạn lại chịu chi phối mạnh từ bối cảnh vĩ mô và biến cố toàn cầu.
Ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc Khối Nghiên cứu và Phát triển khách hàng cá nhân tại Yuanta Việt Nam, nhận định: “Nâng hạng thường tạo hiệu ứng tích cực tức thì, nhưng để duy trì lâu dài còn phụ thuộc vào chính sách tiền tệ, tình hình chính trị, dịch bệnh và cả sức đề kháng nội tại của thị trường”.
Theo phân tích của BSC, điểm chung dễ nhận thấy là thanh khoản thường sôi động trong giai đoạn bốn tháng trước khi công bố chính thức. Nhà đầu tư ngoại có xu hướng mua ròng nhiều hơn ở thời điểm công bố, nhưng sau đó chuyển dần sang trạng thái cân bằng hoặc bán ròng. Về trung và dài hạn, xu hướng dòng vốn ngoại lại đảo chiều tích cực, giúp giá trị giao dịch tăng vọt. Ông Trần Hoàng Sơn, Giám đốc chiến lược thị trường của VPBankS, ước tính mức tăng này có thể gấp 5-7 lần so với bình quân trước đó.
Với Việt Nam, các dự báo đang khá lạc quan. VPBankS dự tính dòng vốn đổ vào thị trường trong giai đoạn đầu có thể đạt 3-7 tỷ USD, Vietcap đưa ra con số 6-8 tỷ USD, còn HSBC cho rằng kịch bản tươi sáng nhất là 10,4 tỷ USD. Tuy nhiên, HSBC cũng lưu ý vốn ngoại thường phân bổ theo từng giai đoạn, do FTSE thường thông báo trước khoảng nửa năm khi thay đổi phân loại.
Để đạt chuẩn nâng hạng, Việt Nam phải đáp ứng 9 tiêu chí bắt buộc và 2 tiêu chí tham khảo, tất cả đều được đánh giá dựa trên trải nghiệm thực tế cùng phản hồi từ nhà đầu tư ngoại. Hiện nhiều nhóm phân tích tin rằng xác suất nâng hạng trong tháng 10 tới đạt tới 90%. Một số quan điểm thận trọng hơn cho rằng khả năng là 70% trong năm nay, và 30% sẽ dời sang tháng 3/2026 nếu FTSE cần thêm thời gian theo dõi những vấn đề như chênh lệch thời gian thanh toán hay xử lý giao dịch thất bại.
Có thể thấy, nâng hạng là cú hích lớn cho thị trường, song cũng chỉ là điểm khởi đầu. Điều quan trọng hơn là khả năng tận dụng cơ hội để biến dòng vốn ngắn hạn thành lực đỡ bền vững, qua đó đưa chứng khoán Việt Nam hòa nhịp cùng các thị trường mới nổi khác trên bản đồ toàn cầu.
