Ngày 15/10/2025, tại Hà Nội, lễ tôn vinh “Chiến binh xanh - Từ vô hình đến vô hạn” trong khuôn khổ Dự án “Hồi sinh rác thải nhựa - The Plastic Reborn” do Unilever Việt Nam và VietCycle đồng thực hiện đã được tổ chức, như một lời tri ân tới hàng nghìn phụ nữ làm công việc thu gom rác thải, lực lượng âm thầm nhưng đóng vai trò không thể thiếu trong chuỗi tuần hoàn tài nguyên.
Trong chuỗi vận hành ấy, Unilever Việt Nam đảm nhận vai trò bảo đảm đầu ra ổn định cho vật liệu tái chế, thực hiện nghĩa vụ EPR theo Luật Bảo vệ Môi trường 2020. VietCycle đóng vai trò kết nối người thu gom với các nhà sản xuất, đầu tư công nghệ, chuẩn hóa hệ thống trạm thu gom và nâng tầm chuyên nghiệp hóa thị trường tái chế.
Ở tầng quản lý, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng UNDP hỗ trợ về mặt kỹ thuật, định hướng chính sách và đảm bảo tính minh bạch trong quá trình triển khai. Nhờ đó, người lao động thu gom phế liệu, vốn là nhóm yếu thế trong xã hội đã trở thành mắt xích trung tâm trong chuỗi cung ứng tuần hoàn. Họ được đào tạo, trang bị bảo hộ, có thu nhập ổn định và dần được công nhận về mặt nghề nghiệp.
Sau 5 năm hoạt động, kết quả đạt được rất ấn tượng: hơn 40.000 tấn rác thải nhựa được thu gom, giúp giảm khoảng 160 triệu tấn phát thải carbon, đồng thời hỗ trợ sinh kế cho hơn 3.000 lao động thu gom phi chính thức trên khắp cả nước.
Theo bà Lê Thị Hồng Nhi, Phó Tổng giám đốc Truyền thông, Đối ngoại và Phát triển bền vững của Unilever Việt Nam, “Hồi sinh rác thải nhựa” ra đời từ niềm tin rằng rác không phải là điểm kết thúc, mà là khởi đầu cho một vòng đời mới. “Đây không chỉ là một dự án tái chế đơn thuần, mà là hành trình kiến tạo tương lai xanh - nơi mỗi chai nhựa được tái sinh là một bước tiến hướng tới Việt Nam sạch và bền vững,” bà chia sẻ.
Cùng quan điểm đó, bà Huỳnh Thị Bích Hằng - Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) nhấn mạnh vai trò quan trọng của tái chế trong việc giảm phát thải và tiết kiệm năng lượng. Theo bà, mỗi tấn nhôm tái chế giúp tiết kiệm tới 95% năng lượng, còn thép, đồng và giấy mang lại hiệu quả từ 60-75%, góp phần giảm đáng kể cường độ carbon trong sản xuất công nghiệp.
Ở nhiều ngành, đặc biệt là vật liệu xây dựng, việc tận dụng chất thải tái sử dụng thay cho nguyên liệu thô đang giúp giảm mạnh lượng phát thải. Lao động thu gom rác phi chính thức, thông qua hoạt động phân loại, tái sử dụng đã trở thành “tuyến phòng thủ đầu tiên”, ngăn hàng nghìn tấn rác chảy vào sông ngòi, bãi chôn lấp mỗi ngày.
Bà Hằng cho rằng: “Trong khi doanh nghiệp đầu tư hàng tỷ USD cho công nghệ giảm phát thải, thì trao quyền cho người nhặt rác - giải pháp nhân văn và chi phí thấp lại mang lại hiệu quả rõ rệt, đo lường được và bền vững.”
Tuy vậy, đằng sau thành công ấy vẫn còn nhiều thách thức. Theo bà Nguyễn Lâm Xuân Quyên, chuyên gia ISPAE, phần lớn lực lượng lao động thu gom rác vẫn chưa được công nhận pháp lý, không có hợp đồng lao động, bảo hiểm y tế, hay điều kiện an toàn nghề nghiệp. Họ thường xuyên đối diện với rủi ro về sức khỏe, từ chấn thương, bệnh hô hấp đến phơi nhiễm hóa chất độc hại nhưng ít được bảo vệ.
Thêm vào đó, giá thu mua thấp, thị trường bấp bênh, và định kiến xã hội khiến họ vẫn bị xem như “những người vô hình” trong chuỗi phát triển bền vững, dù đóng góp của họ cho giảm phát thải khí nhà kính là không thể thay thế.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy hướng đi khả thi. Ở Ấn Độ, Brazil, Colombia, các hợp tác xã người nhặt rác đã trở thành đối tác chính thức của chính quyền đô thị, được hưởng quyền lợi xã hội và tham gia trực tiếp vào quản lý chất thải. Việt Nam, theo bà Quyên, hoàn toàn có thể phát triển mô hình tương tự - một mạng lưới “Chiến binh xanh” được trao quyền, kết nối công nghệ và chính sách để phát huy tối đa giá trị.
Để mở rộng quy mô, các chuyên gia cũng nhấn mạnh việc xây dựng hệ thống Trung tâm phục hồi vật liệu (MRFs). Đây là nơi rác được phân loại, xử lý an toàn trước khi đưa vào tái chế. Khi kết hợp với hợp tác xã địa phương, MRFs không chỉ tạo thêm việc làm ổn định mà còn nâng cao giá trị vật liệu, giảm chi phí vận chuyển, hạn chế phát thải CO2 và tăng chất lượng đầu ra của rác tái chế.
Theo đại diện ISPAE, việc hợp tác khu vực giữa các quốc gia Tiểu vùng Mekong trong thương mại vật liệu tái chế và chia sẻ dữ liệu phát thải sẽ là chìa khóa để xây dựng chiến lược giảm rác thải nhựa hiệu quả. “Khi chính phủ, doanh nghiệp và xã hội dân sự cùng hành động, những người nhặt rác - lực lượng phi chính thức sẽ không còn là ‘vô hình’, mà được công nhận như một phần chính thức của dịch vụ môi trường đô thị,” bà Quyên khẳng định.
Trần Huyền