Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, thế giới đang phải đối mặt với một thách thức ngày càng lớn: rác thải công nghệ và tấm pin năng lượng mặt trời hết hạn sử dụng. Hàng năm, hàng chục triệu tấn thiết bị điện tử, linh kiện và vật liệu quang năng bị loại bỏ, tạo nên nguồn rác thải đặc thù chứa nhiều kim loại nặng và hóa chất độc hại như chì, thủy ngân, cadimi, crom... Đây là những chất có thể ngấm vào đất, nước, gây ô nhiễm nghiêm trọng và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người, từ rối loạn thần kinh, vô sinh cho đến nguy cơ ung thư.
Hiện cả nước có 8 nhà máy sản xuất tấm quang năng và hơn 130 dự án điện mặt trời quy mô lớn đang vận hành. Theo dự báo, đến năm 2030, Việt Nam sẽ có khoảng 9.000 tấn tấm pin năng lượng mặt trời hết hạn, và con số này có thể tăng lên tới 128.000 tấn vào năm 2045. Đây là khối lượng chất thải khổng lồ, đòi hỏi hệ thống xử lý tiên tiến và quy định quản lý chặt chẽ để tránh gây áp lực cho môi trường.
Thực tế này được nhiều đại biểu Quốc hội nêu ra trong phiên thảo luận chiều 28/10/2025, khi cho ý kiến về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội liên quan đến việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực. Đại biểu Nguyễn Thị Huế (đoàn Thái Nguyên) nhấn mạnh, mặc dù luật đã có quy định về thu gom, tái chế chất thải đặc thù như pin điện tử hay tấm quang năng, song thực tế hạ tầng xử lý vẫn còn yếu và thiếu.
Để giảm thiểu tác động môi trường, đại biểu Nguyễn Thị Huế đề xuất đẩy mạnh phát triển công nghệ tái chế sạch, có khả năng tách chiết các thành phần quý như silicon, bạc, nhôm, thủy tinh từ tấm pin mặt trời để tái sử dụng. Song song đó, cần xây dựng các nhà máy xử lý tập trung áp dụng công nghệ cơ - nhiệt - hóa học an toàn, thay thế cho các phương thức thủ công đang gây ô nhiễm.
Bà cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của truyền thông, nâng cao nhận thức người dân và doanh nghiệp về rác thải điện tử. Thay vì vứt bỏ tùy tiện, người dân nên tham gia các chương trình thu hồi, đổi rác lấy quà, thu gom tập trung tại siêu thị, trường học hay khu dân cư. Doanh nghiệp cũng cần được khuyến khích đầu tư vào công nghệ xanh, sáng kiến tái chế và xử lý rác thải hiệu quả. “Nếu thực hiện đồng bộ, các giải pháp này không chỉ giúp bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính mà còn góp phần hướng đến một Việt Nam xanh, sạch và phát triển bền vững hơn,” bà Huế nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) nêu thêm mối quan ngại khác: xử lý và tái chế cánh quạt điện gió sau khi hết hạn sử dụng. Theo ông, hầu hết các cánh tua-bin gió đều chứa vật liệu khó phân hủy như sợi carbon, sợi thủy tinh, lõi gỗ balsa hoặc bọt nở, khiến việc tái chế cực kỳ phức tạp và tốn năng lượng. Một cánh quạt có tuổi thọ trung bình 20 năm, và khi loại bỏ, hầu như không thể thu hồi được sợi thủy tinh hay sợi carbon.
Trong bối cảnh Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, việc xử lý hiệu quả các loại chất thải đặc thù, từ pin năng lượng, rác thải điện tử đến cánh quạt điện gió trở thành yêu cầu cấp thiết. Mặc dù hệ thống pháp luật đã có những quy định nền tảng, như Luật Bảo vệ môi trường 2020 hay Nghị định 08/2022 quy định trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất (EPR), song theo các đại biểu, vẫn cần một chiến lược toàn diện hơn, gắn liền với đầu tư hạ tầng, cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp và nghiên cứu công nghệ tái chế hiện đại.
Đại biểu Dương Khắc Mai cho rằng Nhà nước cần ưu tiên nguồn lực, khuyến khích các viện nghiên cứu, doanh nghiệp và trường đại học tham gia phát triển công nghệ xử lý tiên tiến, giảm thiểu tối đa lượng chất thải phát sinh. “Đây không chỉ là câu chuyện bảo vệ môi trường, mà còn là cơ hội để Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ tái chế xanh, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và khẳng định trách nhiệm của quốc gia trong nỗ lực giảm phát thải toàn cầu,” ông Mai nhấn mạnh.
Từ rác thải điện tử cho tới tấm pin mặt trời và cánh quạt điện gió, bài toán môi trường đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội, từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp đến từng người dân. Chỉ khi việc thu gom, tái chế được thực hiện đồng bộ, có chiến lược dài hạn và công nghệ phù hợp, Việt Nam mới có thể thực sự biến “rác thải công nghệ” thành “tài nguyên thứ cấp” đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển xanh và bền vững trong tương lai.
Trần Huyền