Thanh Hóa là một trong những tỉnh rộng lớn, dân số đông, có tiềm năng nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp đa dạng, nên đã nhanh chóng bắt nhịp và biến OCOP thành phong trào lan tỏa từ đồng bằng, ven biển đến trung du, miền núi. Những sản phẩm tưởng chừng chỉ quen thuộc trong bữa cơm gia đình hay góc chợ quê nay đã có chỗ đứng tại siêu thị, cửa hàng tiện lợi, thậm chí xuất khẩu.
Kể từ khi triển khai OCOP vào năm 2019, Thanh Hóa đã ghi nhận nhiều kết quả đáng chú ý. Đến nay, toàn tỉnh có 661 sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên, trong đó có 2 sản phẩm đạt 5 sao cấp quốc gia, 59 sản phẩm đạt 4 sao và 600 sản phẩm đạt 3 sao. Với thành tích này, xứ Thanh không chỉ nằm trong nhóm dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP mà còn vượt xa mục tiêu kế hoạch giai đoạn 2021 – 2025 (558 sản phẩm).
Những sản phẩm OCOP xứ Thanh rất phong phú, phản ánh rõ đặc trưng từng vùng miền. Ở đồng bằng và ven biển, những cái tên quen thuộc như mắm tép Hà Yên, nem chua Thanh Hóa, nước mắm Lê Gia, chiếu cói Nga Sơn… đã trở thành thương hiệu. Ở trung du có miến gạo Thọ Xuân, gạo nếp cái hoa cau Yên Định; Vùng miền núi đóng góp những sản phẩm đặc trưng như mật ong Pù Luông, rượu cần Thạch Thành, sản phẩm ống hút tre luồng ở Luận Thành.
Có thể nói, OCOP đã mở ra cơ hội để những sản phẩm vốn chỉ tiêu thụ trong phạm vi làng xã trở thành hàng hóa có giá trị cao hơn. Nem chua, mắm tép, chiếu cói không chỉ phục vụ nhu cầu địa phương mà còn xuất hiện ở các siêu thị lớn, đi xa hơn đến các tỉnh thành khác. Mật ong Pù Luông, thảo dược miền núi trở thành món quà du lịch mà du khách ưa chuộng. Đặc biệt toàn tỉnh có 23 sản phẩm OCOP đã tìm được chỗ đứng trên thịt trường ngoại. Nhờ đó, OCOP góp phần tạo thêm việc làm, cải thiện thu nhập và thúc đẩy xây dựng nông thôn mới.
Chia sẻ về hành trình tham gia OCOP, bà Lương Thị Nồng, Giám đốc HTX Nông lâm Chung Thành, cho biết: “Trước đây, lúa nếp Cay Nọi chỉ canh tác một vụ trong năm, sản lượng ít, đầu ra bấp bênh. Nhưng từ khi tham gia OCOP, giá trị sản phẩm được nâng lên rõ rệt, thương hiệu được nhiều người biết đến. Bà con trong HTX không chỉ có thêm việc làm thường xuyên mà thu nhập cũng ngày càng ổn định”.
Bên cạnh đó, chương trình OCOP còn thắp lên tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ. Hưởng ứng OCOP, nhiều hộ sản xuất và hợp tác xã đã chủ động đầu tư máy móc hiện đại, áp dụng quy trình bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, đồng thời chú trọng thiết kế bao bì chuyên nghiệp. Chính quyền tỉnh thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, hội chợ quảng bá, hỗ trợ vốn và đăng ký nhãn hiệu, qua đó tạo môi trường thuận lợi để các chủ thể OCOP tự tin mở rộng quy mô, nâng cao sức cạnh tranh.
Có thể nói, OCOP đã trở thành một bệ đỡ quan trọng, đặt nền móng cho phát triển kinh tế nông thôn Thanh Hóa. Song, nếu chỉ dừng ở “dán nhãn 3 sao, 4 sao”, chương trình này khó lòng tạo nên đột phá.
Dù số lượng sản phẩm OCOP của Thanh Hóa ấn tượng, nhưng chất lượng và giá trị kinh tế thực sự vẫn chưa tương xứng. Trong tổng số 661 sản phẩm, phần lớn (600 sản phẩm) mới chỉ dừng lại ở mức 3 sao, tức là đạt chuẩn cơ bản, khó tạo lợi thế cạnh tranh ở thị trường rộng lớn. Các sản phẩm 5 sao đại diện cho chất lượng quốc tế hiện chỉ có 2, còn lại 4 sao cũng chỉ dừng ở con số 59.
Ở khu vực miền núi, đến nay mới có hơn 130 sản phẩm OCOP, hầu hết chỉ đạt 3 sao. Phần lớn sản phẩm như rượu cần, mật ong, chè, thảo dược được sản xuất nhỏ lẻ, thủ công, thiếu công nghệ chế biến, bảo quản hiện đại. Thị trường tiêu thụ chủ yếu trong tỉnh, rất ít sản phẩm vươn ra cả nước, càng khó xuất khẩu.
Bên cạnh đó, vấn đề nguyên liệu đầu vào là một trở ngại lớn. Nhiều cơ sở sản xuất không có vùng nguyên liệu ổn định, phải mua gom theo mùa vụ, khiến chất lượng không đồng đều, chi phí cao và khó duy trì thương hiệu lâu dài.
Thủ tục nâng sao, tái công nhận sản phẩm OCOP cũng gây khó cho nhiều chủ thể. Hồ sơ phức tạp, kinh phí hỗ trợ hạn chế, trong khi chi phí cải tiến sản phẩm khá cao khiến nhiều cơ sở chưa mặn mà với việc nâng cấp. Kết quả là nhiều sản phẩm mãi “dậm chân tại chỗ” ở mức 3 sao.
Về thị trường, dù đã có một số sản phẩm OCOP của Thanh Hóa lọt vào hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện lợi hoặc xuất khẩu sang EU, Mỹ, Trung Quốc, Nam Phi… (như nước mắm, mắm tép, ngô ngọt đóng hộp, sản phẩm tre luồng), nhưng đây vẫn chỉ là những trường hợp cá biệt. Phần lớn sản phẩm OCOP vẫn tiêu thụ qua kênh truyền thống, phụ thuộc thương lái. Thương mại điện tử và sàn trực tuyến mới chỉ ở giai đoạn thử nghiệm, chưa trở thành kênh phân phối chính.
Ông Lê Minh Hoan, Phó Chủ tịch Quốc hội từng nói: “thước đo của OCOP không phải là bao nhiêu sản phẩm, mà giá trị cuối cùng chính là chúng ta dẫn dắt được cái dòng sản phẩm đó đến được thị trường như thế nào, được người tiêu dùng cảm nhận bằng cảm xúc thực sự chứ không đơn thuần là mua một sản phẩm nông nghiệp”.
Từ đó cho thấy, nêu OCOP chỉ dừng lại ở con số thống kê, ở danh hiệu 3 sao hay 4 sao, thì thành quả sẽ khó bền vững. Điều quan trọng là làm sao để mỗi sản phẩm OCOP mang trong mình “câu chuyện bản sắc”, chạm đến niềm tin và cảm xúc của khách hàng. Khi đó, sản phẩm không chỉ có giá trị vật chất mà còn trở thành đại sứ văn hóa của vùng đất, tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ hơn.
Ông Phạm Công Bảo, Giám đốc HTX dịch vụ nông nghiệp và thương mại Yên Lạc chia sẻ: “Với chúng tôi, OCOP không chỉ là cái tem dán trên bao bì, mà là động lực để thay đổi cách nghĩ, cách làm. Nhưng để sản phẩm thực sự đi xa, điều quan trọng là có vùng nguyên liệu ổn định, sản xuất theo tiêu chuẩn rõ ràng. Chúng tôi cũng rất cần công nghệ bảo quản, chế biến sâu để sản phẩm có thể cạnh tranh ở thị trường lớn hơn, chứ không chỉ tiêu thụ trong tỉnh. Doanh nghiệp, HTX như chúng tôi rất mong được kết nối nhiều hơn với các kênh phân phối, siêu thị, sàn thương mại điện tử, cũng như gắn sản phẩm với du lịch địa phương. Nếu có thêm hỗ trợ về thủ tục, vốn và xây dựng thương hiệu, tôi tin sản phẩm OCOP của Thanh Hóa sẽ không chỉ đứng vững trong nước mà còn vươn ra quốc tế.”
OCOP đã mang lại nhiều thành quả rõ rệt – sản phẩm được nâng tầm, người nông dân có thêm thu nhập, tinh thần khởi nghiệp lan tỏa, làng nghề truyền thống hồi sinh. Nhưng đó mới chỉ là khởi đầu của hành trình dài hơi. Muốn kinh tế nông thôn Thanh Hóa thực sự bứt phá, cần chuyển từ “số lượng” sang “chất lượng”, từ “sản phẩm” sang “thương hiệu”, từ “phong trào” sang “hệ sinh thái bền vững”. Chỉ khi đó, OCOP mới thật sự trở thành động lực để Thanh Hóa đóng góp xứng đáng vào sự phát triển chung của cả nước./.
Hà Khải