Theo dự thảo, từ năm 2025, cư dân tại các phường sẽ đóng 21.000 đồng/người/tháng, tăng lên 43.000 đồng/người/tháng vào năm 2026. Ở khu vực xã, mức phí dự kiến tăng từ 3.000 đồng lên 10.000 đồng/người/tháng năm 2025 và 23.000 đồng vào năm 2026.
Đối với cơ quan, tổ chức, cơ sở sản xuất, kinh doanh, mức giá sẽ được tính theo khối lượng rác thực tế, với 1.175 đồng/kg. Đây là bước đi đầu tiên hướng tới cơ chế “trả tiền theo lượng rác thải phát sinh”, nhằm khuyến khích phân loại, tái chế và giảm thiểu chất thải từ nguồn.
UBND TP Hà Nội cho rằng, việc điều chỉnh mức phí là cần thiết, bởi mức hiện tại không phản ánh đầy đủ chi phí thực tế và chưa đảm bảo tính bền vững trong quản lý chất thải.
Theo số liệu của Sở Tài chính, trong năm 2024, tổng thu phí rác của thành phố chỉ đạt gần 568 tỉ đồng, trong khi chi phí thực tế lên tới 2.300 tỉ đồng, gấp hơn 4 lần số thu. Khoản chênh lệch này phải bù từ ngân sách, tạo áp lực lớn lên tài chính công và hạn chế khả năng đầu tư vào các dự án môi trường hiện đại.
Đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, việc điều chỉnh giá dịch vụ là cần thiết để đảm bảo chi phí vận hành, thu gom, vận chuyển và xử lý rác bền vững. Bộ cũng lưu ý Hà Nội cần xây dựng lộ trình tăng giá hợp lý, minh bạch và nâng cao chất lượng dịch vụ để người dân đồng thuận.
Bên cạnh đó, để chính sách tăng phí phát huy hiệu quả, thành phố cần triển khai đồng bộ hạ tầng thu gom và xử lý rác, bao gồm các bãi trung chuyển, xe chuyên dụng và nhà máy xử lý hiện đại.
Đồng tình với chủ trương này, TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, khẳng định đề xuất dựa trên Luật Bảo vệ môi trường 2020. Theo đó, hộ gia đình và cá nhân phải chi trả dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý rác dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã phân loại.
Việc điều chỉnh giá dịch vụ thu gom rác sinh hoạt tại Hà Nội là cần thiết, vừa giúp giảm gánh nặng ngân sách thành phố, vừa nâng cao hiệu quả quản lý chất thải và cải thiện chất lượng môi trường sống.
Hiện trung bình mỗi ngày, thành phố phát sinh khoảng 7.500 tấn rác thải sinh hoạt. Dù hai nhà máy điện rác lớn - Thiên Ý (bãi rác Nam Sơn) và Seraphin (bãi rác Xuân Sơn) - với tổng công suất 6.200 tấn/ngày và công suất phát điện 120 MW đã đi vào hoạt động, chi phí vận hành cùng các cơ sở xử lý khác vẫn vượt xa mức thu phí hiện hành, khiến công tác xử lý rác phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước.
So với các địa phương khác, mức thu phí rác của Hà Nội hiện vẫn ở mức thấp kỷ lục: TP. Hồ Chí Minh 84.000 đồng/hộ/tháng, Hải Phòng 40.000 đồng, Thái Bình 60.000 đồng/hộ và Đà Nẵng 30.000 đồng/hộ. Xét theo tỷ lệ chi phí thực tế, Hà Nội là địa phương phải bù ngân sách nhiều nhất, càng khẳng định sự cấp thiết của việc điều chỉnh mức phí.
Theo ông Hồ Kiên Trung, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, tính đến giữa năm 2025, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh cả nước đạt khoảng 69,4 nghìn tấn/ngày, trong đó Hà Nội chiếm khoảng 7.300 tấn/ngày.
Khối lượng rác sinh hoạt không ngừng tăng, gây áp lực lớn lên công tác xử lý, dù tỷ lệ xử lý rác đô thị gần đạt 100%. Khi mức phí phản ánh sát chi phí thực tế, thành phố có thể vừa giảm gánh nặng ngân sách, vừa đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng, áp dụng công nghệ xử lý hiện đại, giảm rác tồn đọng, ô nhiễm môi trường, các mùi hôi và nguy cơ dịch bệnh.
Bên cạnh đó, việc tăng phí còn là công cụ tác động hành vi người dân. Theo ông Nguyễn Xuân Quyết, Phó Trưởng phòng Kinh tế Hạ tầng, phường Cửa Nam, việc điều chỉnh tăng dần mức phí không chỉ khuyến khích người dân giảm phát sinh rác mà còn nâng cao ý thức cộng đồng.
Khi chi phí rác phản ánh đúng lượng chất thải phát sinh, người dân sẽ có động lực phân loại và giảm rác thải sinh hoạt, từ đó thay đổi thói quen tiêu dùng và sinh hoạt, đồng thời thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường.
Đây cũng là tiền đề để triển khai thu phí theo khối lượng rác thực tế, thay vì thu theo đầu người hoặc mức cố định, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất thải và khuyến khích người dân giảm phát sinh rác. Hình thức này vừa phù hợp với Luật Bảo vệ môi trường 2020, vừa giúp Việt Nam từng bước tiếp cận các mô hình quản lý chất thải tiên tiến trên thế giới.
Việc điều chỉnh giá dịch vụ thu gom rác sinh hoạt tại Hà Nội không chỉ đơn thuần là một giải pháp tài chính nhằm cân bằng ngân sách và bù đắp chi phí vận hành hệ thống xử lý rác, mà còn trực tiếp gắn liền với quyền lợi của người dân. Người dân có quyền được hưởng dịch vụ chất lượng cao hơn, với rác được thu gom sạch hơn, tái chế hiệu quả hơn và quản lý minh bạch hơn.
Ngoài ra, việc tăng phí không chỉ dừng lại ở việc thu gom rác sạch, tái chế hiệu quả và xử lý minh bạch, mà còn bao gồm cải thiện công tác thông tin, giám sát dịch vụ và công khai dữ liệu. Người dân cần biết rõ rác được vận chuyển, phân loại, tái chế và xử lý cuối cùng như thế nào. Khi thông tin minh bạch, người dân sẽ tin tưởng hơn vào hệ thống, đồng thời chủ động tham gia vào việc phân loại rác tại nguồn, giảm phát sinh rác thải và bảo vệ môi trường.
Mục tiêu dài hạn là tiến tới cơ chế thu phí theo lượng rác phát sinh – vừa đảm bảo công bằng, vừa nâng cao hiệu quả quản lý chất thải, đồng thời khuyến khích người dân thay đổi hành vi tiêu dùng, giảm rác thải sinh hoạt.
TS Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh: “Cùng với tăng phí, người dân phải thấy rõ sự cải thiện. Không thể tăng phí mà dịch vụ vẫn ì ạch, thiếu minh bạch. Công bằng nhất vẫn là thu phí theo lượng rác thải ra”.
Việc tăng phí không thể tách rời khỏi cải thiện chất lượng dịch vụ và minh bạch trong quản lý; nếu hộ dân đóng góp nhiều hơn mà không nhận được chất lượng tốt hơn, sẽ tạo ra tâm lý phản cảm, ảnh hưởng đến sự đồng thuận xã hội.
Bên cạnh đó, nâng cao chất lượng dịch vụ là yếu tố quan trọng để người dân cảm nhận rõ lợi ích từ việc tăng phí. Hệ thống thu gom và xử lý rác cần minh bạch từ khâu vận chuyển, phân loại, tái chế đến xử lý cuối cùng. Khi dịch vụ được cải thiện, người dân không chỉ đóng phí xứng đáng mà còn có động lực tích cực tham gia vào việc giảm rác, phân loại rác tại nguồn và bảo vệ môi trường.
Tăng phí thu gom rác sinh hoạt là điều không thể tránh, nhưng điều quan trọng hơn cả là dịch vụ phải thực sự phục vụ người dân. Phí bỏ ra phải đi kèm với rác được thu gom sạch, phân loại và tái chế hiệu quả, mọi quy trình minh bạch và dễ theo dõi.
Khi người dân nhìn thấy rõ lợi ích từ khoản phí mình đóng, họ không chỉ đồng thuận mà còn chủ động tham gia vào việc giảm rác, phân loại rác tại nguồn và bảo vệ môi trường. Nói cách khác, tăng phí không chỉ là con số trên hóa đơn, mà là cam kết về chất lượng dịch vụ, sự minh bạch và trách nhiệm với cộng đồng.
Khánh Ly