Ngày 9/9/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) chính thức khởi động dự án “Canh tác nông nghiệp kết hợp điện mặt trời cho nông thôn Việt Nam; dự án được tài trợ bởi Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển Cộng hòa Liên bang Đức (BMZ). Theo kế hoạch, dự án sẽ được triển khai trong 3 năm (2025 - 2027) tại những địa phương có tiềm năng phát triển điện mặt trời nông nghiệp.
Agri-PV gồm bốn hợp phần chính: đánh giá hiện trạng và tiềm năng phát triển điện mặt trời nông nghiệp; tư vấn các mô hình và chiến lược phù hợp; tăng cường năng lực cho các bên liên quan, đặc biệt là phụ nữ và các nhóm dễ bị tổn thương để triển khai mô hình thân thiện với nông dân và huy động nguồn lực cho các đối tác Việt Nam.
Ông Phạm Ngọc Mậu, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết, Agri-PV là dự án điện mặt trời nông nghiệp đầu tiên tại Việt Nam. Dự án nhằm thúc đẩy sự phát triển của các mô hình điện mặt trời trong các hệ thống canh tác trên đất nông nghiệp theo hướng nâng cao bình đẳng giới và góp phần gia tăng thu nhập cho nông dân, thúc đẩy chuyển đổi năng lượng.
Trong giai đoạn thí điểm dự án sẽ triển khai ít nhất 10 mô hình Agri-PV, nhằm cung cấp bằng chứng thực tiễn rằng nông dân có thể hưởng lợi trực tiếp khi kết hợp điện mặt trời với sản xuất nông nghiệp. Song song đó, dự án cũng đặt mục tiêu 65% trong tổng số 20 nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan được nâng cao kiến thức về hiện trạng phát triển của mô hình này - một điều kiện cần để nhân rộng trong tương lai.
Việt Nam đang bước vào một thời điểm mang tính bước ngoặt khi lần đầu tiên triển khai mô hình Agri-PV. Đây là giải pháp cho phép hai hoạt động tưởng chừng đối lập - sản xuất nông nghiệp và khai thác năng lượng sạch - diễn ra song song trên cùng một diện tích đất.
Ông Phạm Ngọc Mậu, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), khẳng định: “Mô hình này mang lại lợi ích kép, đó là vừa tạo ra năng lượng sạch, vừa sản xuất nông nghiệp”. Không chỉ là một thử nghiệm mới, Agri-PV còn là tiền đề để mở rộng một hướng đi chiến lược, giúp Việt Nam vừa phát triển nông nghiệp bền vững, vừa tiến gần hơn tới mục tiêu giảm phát thải.
Một trong những lợi thế lớn nhất của Việt Nam chính là điều kiện tự nhiên. Theo ông Nguyễn Thế Hinh, Giám đốc dự án Agri-PV, đất nước có cường độ bức xạ mặt trời cao, số giờ nắng kéo dài, đặc biệt tập trung ở Tây Nguyên, Duyên hải Nam Trung Bộ và các tỉnh ven biển Đồng bằng sông Cửu Long.
“Đây được coi là những “thủ phủ nắng gió” - nơi các tấm pin có thể vận hành hiệu quả quanh năm, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho cây trồng trước thời tiết khắc nghiệt. Nhờ vậy, không chỉ điện năng được tạo ra, mà năng suất và chất lượng nông sản cũng được nâng cao, tối ưu hóa từng mét vuông đất canh tác - một tài nguyên ngày càng khan hiếm”, ông Hình chia sẻ.
Tiềm năng điện mặt trời của Việt Nam cũng được đánh giá ở mức ấn tượng. TS. Nguyễn Thế Hinh cho biết, tổng công suất lý thuyết có thể đạt 963 GW. Thực tế vài năm gần đây cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ: từ 272 MW năm 2019, đến 16 GW năm 2023, và dự kiến sẽ đạt 22 GW vào 2030, 168 GW vào 2050. Đây là nền tảng vững chắc để Agri-PV không chỉ dừng lại ở thí điểm, mà còn hướng tới mở rộng quy mô trên toàn quốc.
Về khía cạnh kinh tế, Agri-PV mở ra nguồn thu kép từ nông sản và điện mặt trời. Mô hình giúp nông dân giảm chi phí sản xuất, chủ động về năng lượng, đồng thời đa dạng hóa nguồn thu nhập. Quan trọng hơn, dòng tiền ổn định từ bán điện sẽ tạo điều kiện để nông dân tiếp cận vốn tín dụng dễ dàng hơn, cải thiện năng lực quản trị và tăng cường kết nối với thị trường trong và ngoài nước. Đây là lợi thế đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhiều hộ nông dân còn hạn chế về nguồn vốn để tái đầu tư.
Không chỉ dừng lại ở lợi ích kinh tế, Agri-PV còn mở ra cơ hội chiến lược cho cộng đồng nông thôn. Việc kết hợp điện mặt trời và nông nghiệp giúp nông dân trở thành tác nhân trực tiếp trong chuỗi giá trị năng lượng - nông nghiệp, thay vì chỉ đơn thuần sản xuất nông sản. Điều này mang đến bước tiến cả về kinh tế lẫn xã hội, vừa tạo thu nhập ổn định, vừa thúc đẩy bình đẳng giới và nâng cao năng lực cộng đồng nông thôn.
Ở bình diện quốc gia, Agri-PV được kỳ vọng sẽ góp phần song hành hai mục tiêu: đảm bảo an ninh lương thực và phát triển năng lượng tái tạo. Mô hình giúp giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, hỗ trợ thực hiện các cam kết Net Zero và NDC 3.0, đồng thời thúc đẩy hợp tác công - tư, thu hút đầu tư vào hạ tầng logistics, chuỗi cung ứng lạnh, chợ đầu mối và các giải pháp chuyển đổi số trong nông nghiệp. Đây là con đường để Việt Nam vừa hiện đại hóa hệ thống phân phối lương thực, vừa phát triển nguồn năng lượng sạch bền vững.
Theo ông Jens Schmid-Kreye, Đại sứ quán Đức tại Việt Nam, Agri-PV còn là minh chứng cho sự hợp tác bền chặt giữa Chính phủ Đức và Việt Nam trong lĩnh vực nông nghiệp bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh ngành nông nghiệp chịu nhiều áp lực từ khí hậu và nhu cầu nông sản chất lượng cao ngày càng tăng, mô hình này chính là cơ hội để tối ưu hóa đất đai, xây dựng nền nông nghiệp xanh và có khả năng chống chịu tốt hơn.
Nhìn tổng thể, Agri-PV không chỉ là giải pháp kỹ thuật kết hợp nông nghiệp và năng lượng sạch, mà còn là cơ hội chiến lược để Việt Nam tận dụng lợi thế tự nhiên, tối ưu hóa tài nguyên đất, đa dạng hóa nguồn thu và thúc đẩy phát triển bền vững. Nếu được nhân rộng, đây có thể là một bước ngoặt trong cách Việt Nam cân bằng giữa sản xuất nông nghiệp và phát triển năng lượng, góp phần hình thành diện mạo nông thôn năng động và xanh hơn trong tương lai.
Mặc dù Agri-PV mở ra triển vọng lớn cho Việt Nam, con đường để nhân rộng vẫn bị bao phủ bởi nhiều “nút thắt” cần tháo gỡ. Điểm nghẽn đầu tiên nằm ở khung pháp lý. Hiện chưa có văn bản quy định hay chính sách chuyên biệt nào dành cho Agri-PV.
Sự thiếu rõ ràng về chức năng và trách nhiệm giữa các bộ, ngành khiến việc quản lý bị chồng chéo, gây khó khăn trong thẩm định, cấp phép và triển khai thực tế. Với một mô hình liên ngành vừa thuộc năng lượng, vừa gắn với nông nghiệp, khoảng trống này càng trở thành lực cản lớn.
Thách thức thứ hai xuất phát từ khoảng trống tri thức. Khái niệm Agri-PV hiện chưa được thống nhất, dẫn đến cách tiếp cận nghiên cứu còn phân mảnh, thiếu cơ sở khoa học đồng bộ.
Số liệu thí điểm tin cậy cũng còn hạn chế, khiến việc đánh giá hiệu quả và xây dựng mô hình nhân rộng gặp khó. Bên cạnh đó, năng lực chuyên môn của các bên liên quan – từ nhà quản lý, doanh nghiệp đến nông dân – vẫn chưa theo kịp yêu cầu triển khai.
Một hạn chế khác là tình trạng thiếu dữ liệu tổng hợp trên phạm vi toàn quốc. Hiện chưa có hệ thống thống kê đầy đủ về các mô hình đang vận hành, khiến việc đánh giá tiềm năng, hiệu quả và định hướng chính sách gặp nhiều trở ngại. Việc thiếu minh chứng thực tiễn quy mô lớn cũng đồng nghĩa với việc các nhà đầu tư và nông dân còn e dè khi tiếp cận mô hình mới.
Nhìn tổng thể, dù lợi thế tự nhiên và tiềm năng kinh tế của Agri-PV là rõ ràng, việc thiếu chính sách cụ thể, dữ liệu đồng bộ và năng lực triển khai vẫn là những thách thức trọng yếu. Chỉ khi vượt qua những rào cản này, Việt Nam mới có thể biến Agri-PV từ một ý tưởng triển vọng thành một mô hình phát triển bền vững trên diện rộng.
Khánh Ly