Hệ thống quy chuẩn và tiêu chuẩn kỹ thuật môi trường không chỉ là công cụ quản lý, kiểm soát ô nhiễm mà còn là yếu tố then chốt để cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, việc xây dựng, hoàn thiện các tiêu chuẩn này giúp hàng hóa Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế, đặc biệt khi các tiêu chuẩn xanh, thân thiện môi trường ngày càng được coi trọng.
Tại hội thảo về hoàn thiện quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và đơn giá, định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực môi trường, diễn ra ngày 29/8, các chuyên gia nhấn mạnh rằng Việt Nam cần theo kịp xu hướng toàn cầu về nâng cao tiêu chuẩn môi trường. Trên thế giới, việc thắt chặt các tiêu chuẩn đang trở thành công cụ quan trọng để nâng cao chất lượng sống, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững.
Ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, khẳng định quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế kỹ thuật giữ vai trò chủ chốt trong quản lý môi trường. Đây không chỉ là công cụ pháp lý để bảo vệ môi trường và lợi ích cộng đồng mà còn là thước đo kỹ thuật giúp đánh giá chất lượng môi trường, kiểm soát ô nhiễm, đồng thời định hướng cho các quyết định đầu tư, đấu thầu và phân bổ nguồn lực.
Trong giai đoạn 2021–2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành 27/31 quy chuẩn Việt Nam, với bốn quy chuẩn còn lại dự kiến hoàn thành trong năm 2025. Quá trình xây dựng các quy chuẩn này vừa tham khảo kinh nghiệm quốc tế, áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt, vừa đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam, đồng thời phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế bền vững.
Song song với việc hoàn thiện quy chuẩn, Bộ cũng đẩy mạnh xây dựng và ban hành định mức kinh tế kỹ thuật. Đây là cơ sở quan trọng để xác định giá dịch vụ, lập dự toán ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đồng thời làm nền tảng cho việc phân bổ nguồn lực một cách minh bạch, công bằng và hiệu quả cả ở cấp trung ương lẫn địa phương.
Đặc biệt, Bộ đang tiếp thu ý kiến từ các cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, biến chất thải thành tài nguyên, đồng thời phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng cơ chế giá hợp lý cho việc thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải sinh hoạt. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn về chất lượng môi trường, chất thải và sản phẩm cũng được rà soát, áp dụng cho những cơ sở có nguy cơ ô nhiễm cao, đảm bảo công nghệ sử dụng là tối ưu, phù hợp với thực tiễn.
Các chuyên gia khẳng định, việc xây dựng tiêu chuẩn môi trường hài hòa với khu vực và quốc tế, đặc biệt trong lĩnh vực tái chế, tái sử dụng chất thải, sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực khoa học công nghệ, bắt kịp xu thế toàn cầu, đồng thời đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.
Việc hoàn thiện hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế kỹ thuật là yêu cầu cấp thiết nhằm giúp hàng Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh, tiếp cận các thị trường khó tính, đồng thời gắn kết phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường. Hệ thống tiêu chuẩn nếu rõ ràng, đầy đủ và khả thi sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí tuân thủ, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
Do đó, các chuyên gia đề xuất bổ sung nhanh chóng các quy chuẩn còn thiếu, ưu tiên các vấn đề về biến đổi khí hậu, giảm phát thải, tín chỉ carbon và kinh tế tuần hoàn. Đồng thời, cần mở rộng tham vấn các bên liên quan, đặc biệt là doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng, để các quy chuẩn sát thực tiễn, khả thi và hiệu quả hơn. Các chỉ tiêu kỹ thuật cần tập trung vào an toàn sức khỏe và môi trường, dựa trên đánh giá khoa học và thông lệ quốc tế, trong khi định mức kinh tế - kỹ thuật cần đảm bảo đúng, đủ chi phí, được cập nhật định kỳ nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ và duy trì chất lượng dịch vụ.
Các chuyên gia nhấn mạnh, việc cân bằng giữa các khía cạnh kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường là then chốt, bởi tiêu chuẩn quá cao có thể làm tăng chi phí tuân thủ và ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Một lộ trình áp dụng quy chuẩn và tiêu chuẩn rõ ràng sẽ giúp doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, quản lý hiệu quả và nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững.
Đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ cũng khẳng định, để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả quản lý, cần khẩn trương rà soát, đồng bộ hóa hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, tránh chồng chéo giữa Luật Tiêu chuẩn – Quy chuẩn kỹ thuật với Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản liên quan. Song song với đó, hạ tầng chất lượng quốc gia, năng lực thử nghiệm, giám định, quan trắc môi trường cần được phát triển đồng bộ, tương thích với chuẩn mực quốc tế, có lộ trình rõ ràng để hội nhập.
Định hướng ưu tiên trong thời gian tới bao gồm xây dựng tiêu chuẩn cho khí thải, nước thải, chất thải nguy hại và phát thải khí nhà kính; thúc đẩy tiêu chuẩn hóa trong năng lượng tái tạo, vật liệu tái chế; hài hòa các quy chuẩn trong nước với bộ tiêu chuẩn ISO, IEC, EN để đáp ứng các cam kết Net Zero và các hiệp định thương mại quốc tế. Bên cạnh đó, ứng dụng chuyển đổi số, vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia kết nối dữ liệu quan trắc môi trường, tích hợp AI và Big Data để phân tích, cảnh báo sớm rủi ro môi trường cũng được coi là giải pháp then chốt cho quản lý hiện đại và phát triển bền vững.
Trần Huyền