Sau bão số 10, xã Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh), vùng trọng điểm chăn nuôi của tỉnh, trở nên tiêu điều. Những dãy chuồng trại đổ sập, mái tôn nằm ngổn ngang trên nền đất ướt, nước lũ vẫn còn đọng lại trong sân.
Trên nền gạch vụn, bà Nguyễn Thị Thủy, người có hơn 15 năm gắn bó với nghề nuôi lợn, đứng lặng nhìn khu chuồng vừa mới xây chưa đầy một năm, giờ chỉ còn là đống hoang tàn. Gió bão đã thổi bay mái tôn, làm sập tường; 40 con lợn bị nước cuốn, 3 tấn cám cũng trôi theo.
"Tính sơ sơ mất hơn 200 triệu đồng. Tôi định nuôi thêm lứa mới để trả nợ ngân hàng, giờ coi như tay trắng. Người dân chúng tôi không ngại làm lại, chỉ mong có chút hỗ trợ sớm để còn khôi phục chuồng trại. Chờ vài tháng mới được giải ngân thì coi như vụ mới cũng trôi theo nước lũ”, bà Thủy chia sẻ.
Câu chuyện của bà Thủy không phải cá biệt. Tại xã Lộc Hà, theo ông Nguyễn Văn Hoan, một hộ nuôi gà, từ bão số 5 đến bão số 10, nhà ông sửa chuồng trại ba lần mà vẫn chưa kịp ổn định. Mỗi lần bão đến là một lần bắt đầu lại.
"Giờ chỉ mong có chút vốn vay ưu đãi, hoặc được hỗ trợ con giống, vật tư để làm lại lứa cuối năm. Chứ tự gồng thì chẳng biết xoay đâu ra tiền, nợ cũ chưa trả xong đã có nợ mới”, ông Hoan thở dài nói.
Không chỉ Hà Tĩnh, Nghệ An cũng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng. Hơn 500 ha cây trồng bị ngập sâu, nhiều diện tích cam, bưởi, dưa lưới sắp đến kỳ thu hoạch bị gãy đổ hoàn toàn.
Ông Nguyễn Văn Hạnh, chủ mô hình dưa lưới công nghệ cao tại xã Kim Liên nói: “Chỉ một trận gió mạnh là toàn bộ 2.000 m² nhà màng rách toang, giàn tưới tự động hư hỏng hết. Dưa đang gần chín, mất trắng gần 500 triệu đồng. Công sức cả năm coi như đổ sông đổ biển”.
Tại Hợp tác xã (HTX) Hưng Long, mô hình nông nghiệp công nghệ cao từng được kỳ vọng là điểm sáng của vùng, thiệt hại cũng không kém. Theo Giám đốc HTX Bùi Đình Hội, mới khắc phục thiệt hại lớn của bão sô 5 xong, nay lại bão số 10 gây thiệt hại lớn hơn về cơ sở vật chất. Các xã viên đã tỉa lá, chằng chống, neo giữ nhà màng, nhưng gió mạnh, thời gian kéo dài khiến tất cả sụp đổ.
"Bây giờ, tôi chỉ mong bán được số dưa đã chín, vớt vát chút nào hay chút đó. Riêng số dưa non vừa thụ phấn coi như mất trắng. Vụ dưa lưới năm nay được mùa, tổng sản lượng của hợp tác xã khoảng 20 tấn, trong đó 4 tấn chuẩn bị thu hoạch và 2.500 cây đang thụ phấn, toàn bộ mất trắng sau bão. Nông dân và HTX đều cần những gói hỗ trợ khẩn cấp, giống như ‘oxy’ để duy trì sản xuất”, ông Hội nói.
Cơn bão cũng khiến ngành chăn nuôi ở Thanh Hóa lao đao. Ông Nguyễn Văn Toàn, Giám đốc Công ty CP Dịch vụ thương mại và chăn nuôi Toàn Thảo, cho biết: “Đầu tư tiền tỷ, vậy mà chỉ sau một đêm mưa bão, khu nuôi ốc bươu và ếch bị nước cuốn trôi sạch. Cứ mỗi mùa bão về là một lần bắt đầu lại, mà sức người có hạn”.
Theo thống kê nhanh của tỉnh Hà Tĩnh, bão số 10 đã gây thiệt hại hơn 1.552 ha hoa màu và gần 1.000 ha nuôi trồng thủy sản, cuốn trôi 9.400 m³ lồng bè, sản lượng thủy sản thiệt hại khoảng 1.500 tấn. Đáng chú ý, các mô hình nông nghiệp công nghệ cao, vốn được kỳ vọng là hướng đi bền vững, lại trở thành “điểm yếu” dễ tổn thương nhất, do chi phí đầu tư lớn nhưng khả năng chống chịu bão gió còn hạn chế.
Sau mỗi trận bão, thiệt hại không chỉ được đếm bằng con số, mà còn bằng cả những giọt mồ hôi, nước mắt và nỗi lo cơm áo của người nông dân. Khi tài sản mất trắng, nguồn vốn cạn kiệt, điều họ cần nhất không phải là những lời động viên, mà là chính sách hỗ trợ kịp thời, thực chất, để có thể bắt tay tái sản xuất trước khi mùa vụ mới trôi qua.
Sau mỗi trận thiên tai, mong muốn lớn nhất của nông dân không chỉ là được hỗ trợ tài chính, mà là một cơ chế pháp lý rõ ràng, linh hoạt và kịp thời.
Thế nhưng, theo các chuyên gia, cơ chế hiện hành hiện nay vẫn còn manh mún, thiếu tính liên thông. Chính sách hỗ trợ thường dừng ở mức khắc phục ngắn hạn, trong khi thiếu tầm nhìn dài hạn về tái cơ cấu sản xuất, cải thiện hạ tầng phòng chống thiên tai, hay nâng cao năng lực quản trị rủi ro.
Ông Nguyễn Văn Bảy, nông dân xã Cẩm Xuyên, chia sẻ: “Sau bão, xã có thống kê thiệt hại và hứa sẽ hỗ trợ, nhưng cả tháng rồi vẫn chưa thấy tiền về. Mà dù có thì cũng chỉ đủ mua vài bao cám, không thể dựng lại chuồng trại. Nông dân chúng tôi chỉ mong chính quyền hỗ trợ kịp thời, chứ chậm vài tuần là coi như lỡ cả lứa nuôi.”
Trong khi đó, bảo hiểm nông nghiệp, vốn được coi là “tấm lưới an toàn”, vẫn loay hoay sau hàng chục năm thí điểm. Từ những năm 1980, các doanh nghiệp như Bảo Việt hay Groupama Việt Nam đã thử nghiệm bảo hiểm cây trồng, vật nuôi, nhưng đều thất bại. Giai đoạn 2011–2013, Việt Nam từng có chương trình thí điểm bảo hiểm nông nghiệp quy mô quốc gia, song do rủi ro cao, thiếu cơ chế bồi thường hiệu quả, hoạt động này bị dừng lại.
Năm 2018, Chính phủ ban hành Nghị định 58 về bảo hiểm nông nghiệp, cùng các quyết định 22/2019, 03/2021 và 13/2021 tái khởi động chương trình. Tuy nhiên, theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, từ năm 2019 đến nay không có địa phương nào triển khai chương trình hỗ trợ phí bảo hiểm nông nghiệp.
Theo đại diện Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), công tác giải quyết bồi thường còn chậm, thủ tục còn phiền hà; chưa kể, thu nhập của nông dân còn thấp, thị trường tiêu thụ sản phẩm còn bấp bênh nên người dân không muốn bỏ thêm một khoản tiền ban đầu để mua bảo hiểm. Nhìn chung việc triển khai BHNN chưa thực sự hiệu quả, chưa đáp ứng được yêu cầu đề ra cũng như hỗ trợ nông dân khi xảy ra tổn thất.
Đại diện Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cũng cho biết thêm: Hiện mới có một số lượng nhỏ các loại nông sản được bảo hiểm và phần lớn mới dừng lại ở phạm vi thí điểm. Khi rủi ro ngày càng gia tăng do biến đổi khí hậu, việc không có cơ chế bảo hiểm song hành khiến gánh nặng ngân sách luôn ở mức cao, còn nông dân vẫn chưa có giải pháp phòng ngừa lâu dài.
Bên cạnh đó, dù Nghị định 09/2025/NĐ-CP về hỗ trợ khôi phục sản xuất vùng bị thiệt hại do thiên tai được đánh giá là bước tiến so với Nghị định 02/2017, nhưng thực tế cho thấy chính sách vẫn chưa “theo kịp đời sống”. Giá giống lúa, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và nhân công tăng mạnh khiến chi phí sản xuất 1 ha lúa vượt 20 triệu đồng, trong khi mức hỗ trợ tối đa vẫn thấp, buộc nông dân phải tự gánh chịu phần lớn thiệt hại.
Một “nút thắt” khác là thủ tục hành chính. Trong bối cảnh khí hậu khắc nghiệt, bão chồng bão diễn ra liên tiếp, nhu cầu lớn nhất của nông dân và hợp tác xã là có nguồn vốn khẩn cấp để tái sản xuất ngay lập tức. Thế nhưng, thay vì được giải ngân nhanh chóng, hồ sơ hỗ trợ lại phải đi qua nhiều tầng nấc xác nhận trước khi được phê duyệt.
Ông Nguyễn Văn Bình, Chủ tịch HĐQT HTX nuôi trồng thủy sản Hải Điền nhận xét: “Qua tìm hiểu, tôi thấy phần làm hồ sơ để đưa lên các cơ quan quản lý vẫn rất phức tạp, nhiều khâu, nhiều bước. Ngay việc chính quyền cấp xã thẩm định hồ sơ cũng lên đến 30 ngày hoặc không quá 60 ngày là quá dài. Chưa tính thời gian chuyển hồ sơ lên trên và chờ ban hành quyết định hỗ trợ. Nếu như vậy, sợ đến hết năm nay hoặc phải sang năm sau, HTX mới nhận được hỗ trợ. Trong khi việc hồi phục lại sản xuất phải diễn ra ngay sau bão lũ”.
Với nông nghiệp, thời gian là yếu tố sống còn. Chậm vài ngày, nông dân có thể lỡ “thời điểm vàng” gieo trồng lại, mất cả vụ. Vì vậy, nhiều người phải vay nóng với lãi suất cao, kéo theo gánh nặng tài chính sau bão.
Khi nguồn hỗ trợ đến tay thì vụ mùa đã qua, khoản tiền ấy chỉ còn tác dụng an ủi tinh thần. Nếu không cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính, chính sách khôi phục sản xuất sau thiên tai sẽ khó đi vào thực chất, và người nông dân vẫn mãi trong vòng luẩn quẩn: vừa gượng dậy sau bão, vừa loay hoay xoay sở với nợ nần.
Thiên tai liên tiếp những năm gần đây, đặc biệt là bão số 10, đã cho thấy mức độ mong manh của sản xuất nông nghiệp Việt Nam. Theo các chuyên gia, điều nông dân cần không chỉ là tiền cứu trợ ngắn hạn, mà là những giải pháp căn cơ giúp họ yên tâm gắn bó với ruộng đồng.
Một trong những giải pháp cấp bách là bảo hiểm nông nghiệp. Ông Tạ Việt Anh, Chủ tịch Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án an sinh xã hội, nhận định: “Một giải pháp quan trọng, có tính chất lâu dài nhằm hỗ trợ nông dân bị thiệt hại sau thiên tai chính là sự tham gia vào bảo hiểm rủi ro. Đây là cách để nông dân có sự hỗ trợ ổn định và bền vững hơn”.
Ông Trần Trọng Tùng, Phó Trưởng phòng Khoa học, Công nghệ, Môi trường và Hợp tác quốc tế (Cục Chăn nuôi) kiến nghị nên cấp các gói hỗ trợ tài chính hoặc khoản vay ưu đãi cho hộ chăn nuôi bị ảnh hưởng nhằm khắc phục thiệt hại nhanh chóng. Hỗ trợ bằng hiện vật như thức ăn, con giống, thiết bị sửa chữa cơ sở hạ tầng chăn nuôi bị hư hỏng.
Bên cạnh đó, miễn giảm lãi suất hoặc gia hạn nợ cho các hộ chăn nuôi và doanh nghiệp đang vay vốn ngân hàng, tạo điều kiện để phục hồi sản xuất. Đầu tư ngân sách để hỗ trợ xây dựng lại chuồng trại, cơ sở chế biến và hạ tầng kỹ thuật trong các khu vực bị thiệt hại. Khôi phục và cải tạo hệ thống giao thông nông thôn, điện, nước để đảm bảo điều kiện sản xuất.
Đồng thời, theo ông Tùng, cần cấp bổ sung các nguồn lực để tiêm phòng, kiểm soát và ngăn ngừa dịch bệnh bùng phát trong điều kiện hậu bão, khi môi trường dễ bị ô nhiễm, dịch bệnh có thể lây lan nhanh chóng. Đề nghị cung cấp các chương trình đào tạo ngắn hạn cho nông dân về kỹ thuật tái sản xuất, quản lý rủi ro sau thiên tai và nâng cao năng suất trong điều kiện khó khăn.
Bên cạnh đó, các chuyên gia kiến nghị, Nhà nước cần hỗ trợ 50–70% phí bảo hiểm cho nông dân trong những hạng mục dễ bị tổn thương như nhà màng, hệ thống tưới tiêu. Đây không chỉ là sự chia sẻ gánh nặng với người dân, mà còn phải được coi là một hình thức đầu tư công để bảo đảm an ninh lương thực.
Bên cạnh đó, cần ban hành tiêu chuẩn rõ ràng về kết cấu hạ tầng nông nghiệp, từ đó vừa giúp nông dân yên tâm tham gia bảo hiểm, vừa nâng cao khả năng chống chịu trước bão lũ.
Từ thực tế sản xuất, nhiều chuyên gia cũng nhấn mạnh đến việc đơn giản hóa thủ tục hành chính. Ông Nguyễn Hữu Quyền, Giám đốc HTX Nông nghiệp và dịch vụ tổng hợp Liên Nhật (Hà Tĩnh) cho rằng, Chính phủ cần ban hành văn bản hướng dẫn tạm thời với quy trình pháp lý tối giản.
Trong đó cho phép các HTX bị thiệt hại được đơn giản hóa hồ sơ xin hỗ trợ từ Quỹ Phòng chống thiên tai hoặc các gói cứu trợ khẩn cấp. Yêu cầu chứng minh thiệt hại nên được linh hoạt thông qua xác nhận nhanh của chính quyền cơ sở (UBND xã/phường).
Thiệt hại do bão số 10 là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ rằng người nông dân đang là nhóm chịu rủi ro lớn nhất trong nền kinh tế nông nghiệp. Họ cần nhiều hơn những khoản cứu trợ muộn màng – đó phải là một tấm lá chắn pháp lý và bảo hiểm vững chắc, đủ sức giúp họ đứng dậy sau thiên tai, và yên tâm đầu tư cho tương lai bền vững của nông nghiệp Việt Nam.
Khánh Ly