Chương trình Quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) là một phương pháp phát triển nông nghiệp được triển khai tại Việt Nam từ năm 2021. Theo Quyết định số 3592/QĐ-BNN-BVTV của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong giai đoạn 2021-2030, Việt Nam đặt mục tiêu sẽ có khoảng 80% số xã có đội ngũ nông dân có hiểu biết và áp dụng tốt IPHM vào phát triển cây trồng chủ lực, góp phần phát triển ngành nông nghiệp bền vững.
Mỗi năm, Việt Nam nhập khẩu khoảng 100.000 tấn thuốc bảo vệ thực vật sinh học, chiếm khoảng 15 - 20% so tổng lượng thuốc bảo vệ thực vật nhập khẩu. Việc lạm dụng thuốc không chỉ gây ô nhiễm đất, nước và không khí, mà còn làm giảm chất lượng nông sản, đe dọa sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái nông nghiệp.
Với mục tiêu phát triển ngành nông nghiệp theo hướng bền vững, phương pháp IPHM trở thành giải pháp hữu hiệu, giúp giảm thiểu phụ thuộc hóa chất, tăng cường tính cân bằng sinh thái, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp theo hướng an toàn và hữu cơ.
Đặc biệt, chương trình đào tạo cũng tạo cơ hội để học viên ứng dụng trực tiếp kiến thức về IPHM để trồng lúa. Tại xã Việt Hưng (huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên), vụ xuân 2022 đã có 1 ha diện tích trồng lúa được áp dụng phương pháp này.
Mô hình thử nghiệm tập trung vào đánh giá ảnh hưởng của các biện pháp canh tác; mật độ cấy; phân bón hữu cơ vi sinh; liều lượng kali, đạm; biện pháp tưới ướt - khô xen kẽ; quản lý cỏ dại... đến sinh trưởng, phát triển, sinh vật gây hại, sinh vật có ích và năng suất lúa.
Kết quả cho thấy, nhờ có việc áp dụng phương pháp IPHM, lúa sinh trưởng và phát triển tốt, đất ruộng cũng được cải tạo, mật độ thiên địch tăng lên, tỷ lệ sâu bệnh hại thấp, lợi nhuận thu được cũng cao hơn 7 triệu đồng/ha so với ruộng đối chứng canh tác theo phương pháp truyền thống.
Tuy nhiên, quá trình đưa IPHM vào ứng dụng trong nông nghiệp cũng đang gặp không ít khó khăn.
Theo đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, do chưa có các chính sách hỗ trợ đào tạo, tập huấn giảng viên (TOT) và huấn luyện nông dân (FFS), mô hình IPHM quy mô lớn sẽ gặp khó khăn trong việc nhân rộng.
Ngoài ra, quy trình ứng dụng IPHM tại nhiều địa phương còn khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện. Nhiều tỉnh thay đổi hệ thống tổ chức ngành bảo vệ thực vật, dẫn tới nên việc cử cán bộ tham gia các khóa tập huấn, đào tạo giảng viên TOT dài ngày gặp nhiều khó khăn.
Cùng với đó, việc thiếu nguồn nhân lực có kiến thức về IPHM để đào tạo, tập huấn cho bà con nông dân nên việc thực hiện cũng đang khiến quá trình tuyên truyền, phổ biến về phương pháp này gặp vướng mắc.
Để giải quyết vấn đề này, nhiều địa phương đã kết hợp với những tổ chức trong và ngoài nước có kinh nghiệm về IPHM để nhanh chóng đưa mô hình đi vào hoạt động.
Tại hội nghị thường niên Nhóm Đối tác công tư (PPP) về hồ tiêu và gia vị 2024, ngành hồ tiêu Việt Nam cũng đã đặt quyết tâm đưa IPHM vào quá trình sản xuất để phát triển ngành bền vững.
Tại Đắk Lắk, thủ phủ cà phê của Việt Nam, dù vẫn chỉ còn là một mô hình mới, nhưng IPHM đã bước đầu được đưa vào quá trình sản xuất. Hiện nay, Đắk Lắk đang tích cực đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực thông qua các cơ quan chuyên môn và hệ thống khuyến nông địa phương. Đồng thời, nhân rộng các mô hình ứng dụng IPHM gắn với chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ, kết hợp truyền thông và lồng ghép nội dung IPHM vào các lớp tập huấn kỹ thuật nông nghiệp.
Đây là bộ tài liệu IPHM đầu tiên trong ngành cà phê Việt Nam, giúp chuyển từ kiểm soát dịch hại truyền thống sang phòng ngừa thông qua nâng cao sức khỏe cây trồng. Việc xây dựng và phổ biến rộng rãi bộ tài liệu này là bước tiến quan trọng để “xanh hóa” ngành cà phê, giúp thích ứng biến đổi khí hậu và đáp ứng yêu cầu khắt khe từ thị trường quốc tế.
Chính vì vậy, muốn IPHM trở thành xu hướng chủ đạo thì cần sự vào cuộc đồng bộ từ chính sách, đào tạo, truyền thông đến hỗ trợ kỹ thuật cho người nông dân, những người giữ vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi này.