Báo cáo thường niên của nền tảng giám sát chất lượng không khí IQAir, Việt Nam nằm trong top 30 quốc gia có chất lượng không khí kém nhất, với chỉ số bụi mịn PM 2.5 là 28.7 trong năm 2024. Trong đó, Hà Nội lọt top 10 thành phố có chất lượng không khí thấp nhất trên thế giới, với chỉ số không khí ở mức nguy hại, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe người dân.
Còn theo một thống kê của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) mỗi năm ước tính có hơn 1,8 triệu tấn rác thải nhựa được thải ra tại Việt Nam. Trong số đó, chỉ có khoảng 27% được tái chế. Việt Nam cũng nằm trong nhóm những quốc gia có lượng rác thải đổ ra biển cao nhất.
Trong những năm gần đây, việc phát triển khoa học công nghệ (KHCN) trong lĩnh vực môi trường tại Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng. Để hướng tới mục tiêu giảm phải thải ròng bằng 0 (Net Zero), các chuyên gia cho rằng cần có thêm những thành tựu khoa học được đưa vào ứng dụng, góp phần xử lý ô nhiễm, quản lý tài nguyên và phát triển bền vững.
Nằm trong khuôn khổ Hội nghị triển khai “Kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường được tổ chức vào ngày 10/5 vừa qua, đại diện các cơ quan có liên quan, các chuyên gia, nhà khoa học đã cùng thảo luận nhằm tìm ra giải pháp giúp để thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong bảo vệ môi trường.
Theo PGS. TS. Nguyễn Xuân Hải, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhiều đề tài nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực môi trường đã có những đóng góp không nhỏ cho quá trình xử lý ô nhiễm môi trường. Không chỉ góp phần vào công tác quản lý đào tạo mà còn cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật, đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
Ngoài ra, nhiều thiết bị hiện đại phục vụ quan trắc cũng đã được chế tạo bởi các nhà khoa học Việt Nam. Đơn cử như thiết bị đo nồng độ ozone, thiết bị đo bụi mịn PM 2.5 và PM10 được tích hợp cảm biến vi khí hậu. Ông Hải đánh giá, những sản phẩm này là bước tiến lớn trong công tác giám sát và cảnh báo môi trường, chứng minh năng lực của các nhà nghiên cứu nước ta.
Chia sẻ về những thành tựu khoa học của Việt Nam trong lĩnh vực môi trường, GS. TS Nguyễn Việt Anh, Viện trưởng Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) cho biết, công nghệ xử lý chất ô nhiễm công nghiệp đã đạt được nhiều kết quả nổi bật.
Ghi nhận nhiều kết quả là vậy, nhưng hoạt động nghiên cứu KHCN trong lĩnh vực môi trường vẫn đang gặp không ít khó khăn. Các chuyên gia nhận định, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, nhất là về vấn đề nhân lực. Hiện nay, ngành môi trường vẫn thiếu hụt nguồn nhân lực đáp ứng được cả về chất lượng lẫn số nhằm nhằm phục vụ cho nghiên cứu khoa học, thiếu đi các chuyên gia công nghệ có kinh nghiệm.
Bên cạnh đó, cơ chế chính sách để hỗ trợ, thu hút nhân tài, khuyến khích đổi mới sáng tạo cũng chưa đủ mạnh. Nguồn kinh phí đầu tư cho nghiên cứu còn thấp, chủ yếu tập trung vào các vấn đề cấp bách, trước mắt mà chưa tính tới nghiên cứu chuyên sâu, dài hạn.
Không chỉ vậy, đầu tư theo kiểu manh mún, dàn trải theo giai đoạn khiến nhiều nơi có thiết bị nhưng không có người vận hành, có phòng thí nghiệm nhưng lại thiếu kinh phí để duy trì. Đồng thời, ngành KHCN cũng đối mới với tình trạng xuống cấp của cơ sở vật chất, thiếu hệ thống dữ liệu khoa học số hóa và hợp tác quốc tế chưa tương xứng với tiềm năng.
Đứng trước những thách thức đặt ra cũng với yêu cầu đổi mới sáng tạo để phát triển bền vững, ông Nguyễn Xuân Hải cho rằng việc thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ trong lĩnh vực môi trường cần đi theo hai định hướng trọng tâm.
Còn theo ông Phan Xuân Dũng, các bộ, ngành trong lĩnh vực môi trường cần tăng cường đặt hàng nghiên cứu, sử dụng kế hoạch khoa học để giảm thiểu tối đa tác động của ô nhiễm môi trường. Đối với đội ngũ trí thức, cũng cần khen thưởng kịp thời, tạo động lực để họ chuyên tâm nghiên cứu, phát triển KHCN. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền nhân cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường.
Ông cũng cho rằng, các đề xuất đã được nhiều chuyên gia đưa ra liên quan tới đột phá trong thể chế, chính sách cần triển khai nhanh chóng nhằm tháo gỡ rào cản pháp lý thử nghiệm công nghệ mới, miễn trừ trách nhiệm khi mô hình đổi mới không thành công, và quan trọng nhất là phải tạo không gian sáng tạo an toàn và khuyến khích mạo hiểm cho doanh nghiệp và nhân tài.