Nhiều chuyên gia nhận định, nếu được tổ chức sản xuất và kiểm soát dịch bệnh hiệu quả, giá trị xuất khẩu chuối của Việt Nam hoàn toàn có thể chạm mốc 1 tỷ USD trong tương lai gần.
Theo ý kiến doanh nghiệp trồng và xuất khẩu chuối, ngành hàng chuối thế giới hiện có quy mô khoảng 15,3 tỷ USD (năm 2024) và được dự báo sẽ đạt 21 tỷ USD vào năm 2030. Việt Nam đã vươn lên xếp thứ 9 thế giới về sản lượng chuối, tuy nhiên giá trị xuất khẩu mới chỉ đạt khoảng 380 triệu USD, chiếm tỷ trọng còn rất khiêm tốn trong tổng quy mô toàn cầu.
Riêng tại thị trường Trung Quốc, Việt Nam đã từng bước tiệm cận Philippines – đối thủ lớn nhất, song thị phần hiện mới đạt chưa tới 40%. Trong khi đó, tại Nhật Bản, dù chuối Việt Nam được người tiêu dùng đánh giá cao, thị phần vẫn chỉ khoảng 3%. Ở Hàn Quốc, dù có lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do và khoảng cách địa lý, thị phần chuối Việt Nam cũng chưa đạt 17%. Những con số này cho thấy dư địa tăng trưởng của chuối Việt Nam còn rất lớn, đặc biệt tại các thị trường châu Á trọng điểm như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Theo thống kê, đến năm 2025, diện tích trồng chuối cả nước ước đạt hơn 163.000 ha, với sản lượng khoảng 2,75 triệu tấn. Riêng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu chuối đạt gần 372 triệu USD, tiếp tục khẳng định vai trò là một trong những mặt hàng trái cây xuất khẩu chủ lực, đồng thời cho thấy tiềm năng tăng trưởng còn rất lớn.
Ông Nguyễn Quốc Mạnh cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang gấp rút sửa đổi Thông tư 17/2019/TT-BNNPTNT theo hướng điều chỉnh lại nhóm cây trồng chính. Mục tiêu là mở rộng cơ chế tự công bố lưu hành giống đối với một số cây trồng có giá trị kinh tế cao, trong đó có chuối, nhằm rút ngắn thời gian đưa giống mới vào sản xuất.
Theo ông Mạnh, việc sửa đổi Thông tư 17 không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật pháp lý mà nhằm giải quyết những điểm nghẽn đã bộc lộ rõ trong thực tiễn. Trong bối cảnh nhiều ngành hàng, đặc biệt là cây ăn quả, phát triển rất nhanh, cơ chế quản lý quá chặt theo danh mục cây trồng chính đang làm chậm quá trình thương mại hóa giống, khiến cơ hội thị trường bị bỏ lỡ.
"Mục tiêu cuối cùng là giống tốt phải sớm đến được với người sản xuất, tạo ra giá trị kinh tế thực, chứ không bị mắc kẹt quá lâu ở khâu thủ tục", ông Mạnh nhấn mạnh.
Kiến nghị đưa cây chuối ra khỏi danh mục cây trồng chính không phải là nới lỏng quản lý một cách tùy tiện, mà là điều chỉnh chính sách theo hướng linh hoạt, phù hợp hơn với thực tiễn phát triển của ngành. Nếu được triển khai đồng bộ, cùng với việc ban hành quy trình phòng trừ bệnh héo vàng chuối và tăng cường quản lý giống sạch bệnh, đây có thể là bước đi quan trọng để ngành chuối Việt Nam vượt qua thách thức, hướng tới phát triển bền vững và nâng cao giá trị xuất khẩu trong thời gian tới.
Ông Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, nhấn mạnh, sự bùng phát và lan rộng của bệnh héo vàng chuối đang trở thành rào cản lớn nhất, đe dọa trực tiếp đến tính bền vững của ngành.
Điều đáng lo ngại, theo ông Doanh, không phải là thiếu nghiên cứu hay thiếu giải pháp kỹ thuật. Trên thực tế, các viện nghiên cứu, doanh nghiệp và chuyên gia đã bàn thảo rất sâu, rất kỹ về nhiều biện pháp khác nhau. Điểm thiếu căn bản hiện nay là chưa có một quy trình phòng trừ bệnh héo vàng chuối được ban hành chính thức.
Từ kinh nghiệm tái canh cà phê ở Tây Nguyên, ông cho rằng để xử lý những bài toán dịch bệnh phức tạp, cần có sự tích tụ tri thức khoa học của các viện, trường, đồng thời phải có chỉ đạo quyết liệt từ Nhà nước.
Liên quan đến giống chuối, ông Doanh đánh giá giống sạch bệnh và giống kháng bệnh giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong kiểm soát bệnh Panama. Thực tế đã chứng minh hiệu quả của các giống có khả năng chống chịu, song công tác quản lý giống hiện vẫn còn lỏng lẻo, thiếu quy trình và cơ chế thống nhất. Điều này dẫn đến nguy cơ giống trôi nổi, mạo danh, gây rủi ro lớn cho sản xuất và cho chính người trồng chuối.
