Sự chuyển mình của đồng ruộng
Được sáp nhập từ 3 xã là: Chí Minh, Văn Tố và An Thanh theo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp, điều chỉnh địa giới hành chính các đơn vị cấp xã. Kể từ ngày 1/7/2025, xã Chí Minh, TP Hải Phòng có diện tích tự nhiên hơn 33,58 km, dân số trên 32.636 người.
Tuy nằm ở vị trí cửa ngõ phía Tây Nam thành phố, tiếp giáp nhiều địa phương quan trọng, thuận lợi cho giao thương, phát triển kinh tế - xã hội. Nhưng xã Chí Minh lại giữ cho mình bản sắc rất riêng của một vùng đất chiêm trũng, được thiên nhiên ưu đãi, kiến tạo cho sản sinh ra 2 loại sản vật nức tiếng gần xa là con rươi và con cáy.
Những năm qua, hàng trăm hecta đất nông nghiệp ở Chí Minh đã chuyển đổi mô hình từ trồng lúa thuần sang mô hình trồng lúa hữu cơ kết hợp khai thác rươi, cáy.
Nhận thấy giá trị kinh tế và sinh thái không thể thay thế của loài đặc sản này, nông dân Chí Minh từ hơn hai thập kỷ trước đã dần hạn chế, những năm gần đây đã chấm dứt hoàn toàn việc sử dụng vật tư hóa học. Họ chuyển sang phương thức canh tác hữu cơ bền vững để tạo môi trường thuận lợi nhất cho rươi, cáy sinh sôi và phát triển tự nhiên.
Tư duy "chuyển đổi xanh" không chỉ dừng lại ở mong muốn bảo tồn mà đã trở thành yếu tố sống còn trong phát triển nông nghiệp của địa phương.
Mô hình lúa – rươi ở Chí Minh là một hệ thống cộng sinh hoàn hảo và khép kín. Người dân chỉ gieo cấy một vụ lúa xuân duy nhất trong năm. Việc này nhằm mục đích vừa tăng thu nhập, vừa duy trì thảm thực vật và sinh cảnh phù hợp cho rươi. Đặc biệt, ngưòi dân nơi đây xác định, cây lúa không chỉ là nguồn lương thực mà còn đóng vai trò như một mái nhà, nơi trú ẩn quan trọng cho ấu trùng rươi trong quá trình phát triển, đồng thời giúp điều hòa nhiệt độ nước trong những ngày nắng nóng.
Quy trình canh tác ở đây tuân thủ nghiêm ngặt chuẩn hữu cơ: Không sử dụng bất kỳ loại phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật hay chất kích thích tăng trưởng nào. Thay vào đó, bà con sử dụng phân hữu cơ đã ủ hoai mục và các chế phẩm vi sinh để cải tạo đất, tăng độ tơi xốp và tạo nguồn mùn bã hữu cơ làm thức ăn cho rươi.
Các giống lúa được lựa chọn thường là những giống chất lượng cao, có khả năng chịu ngập, mặn và kháng sâu bệnh tốt như ST25. Dù năng suất lúa hữu cơ chỉ đạt khoảng 40 - 45 tạ/ha, thấp hơn so với canh tác thông thường, nhưng giá trị và lợi nhuận tổng thể mang lại lại cao gấp 2 - 3 lần.
Gạo hữu cơ canh tác trên ruộng rươi cũng được thị trường săn đón với thương hiệu Gạo Bãi Rươi. Sản phẩm được chứng nhận sạch, tinh khiết, có giá bán cao hơn nhiều so với lúa thông thường, khoảng 10.000 - 10.500 đồng/kg thóc tươi (giống ST25).
Cùng với đó, việc xây dựng sản phẩm Ocop Gạo Bãi Rươi đã góp phần nâng cao thương hiệu và mở rộng cơ hội tiêu thụ cho nông sản địa phương.
Theo ghi nhận của PV Tạp chí Doanh nghiệp và Kinh tế xanh, trên những cánh đồng rươi tại xã Chí Minh, hệ thống kênh mương, cống dẫn nước được đặc biệt chú trọng. Khác với việc trồng lúa phải giữ nước, canh tác rươi lại cần kiểm soát chính xác sự lên xuống của thủy triều.
Các đầm rươi lớn được bao bờ chắc chắn, có hệ thống cống và "săm" (dụng cụ lưới mắt nhỏ) đặt tại các cửa ra vào. Toàn bộ công đoạn này đòi hỏi kinh nghiệm thực tế, sự hiểu biết sâu sắc về con nước và thời tiết.
Ông Nguyễn Văn Tám, một hộ canh tác rươi lâu năm tại thôn An Định, chia sẻ: “Trồng lúa thì nhìn hạt thóc mà tính, làm rươi là phải nhìn trời, nhìn nước. Chỉ cần lệch con nước, hoặc gặp mưa bão bất thường là rươi không lên. Có khi phải đợi cả năm, vì thế mỗi vụ rươi lên được là niềm vui khôn tả, là trời thương cho đấy”.
Còn theo ông Phạm Xuân Luận, Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp An Thanh cho hay, là vùng đất thuần nông may mắn được thiên nhiên ban tặng "lộc trời”, với quyết tâm gìn giữ món quà này, đồng thời cũng lấy đó làm kế sinh nhai, những năm qua, người dân quê tôi đã mạnh dạn dồn điền đổi thửa, chỉnh trang lại đồng ruộng và quan trọng nhất là lựa chọn con đường canh tác hữu cơ, thân thiện với môi trường.
“Nhờ đó mà nhiều hộ gia đình ở Chí Minh có thể thu về hàng trăm triệu, thậm chí cả tỷ đồng chỉ trong vòng vài ba con nước rươi lên rộ nhất. Nguồn lợi kinh tế này không chỉ giúp họ xây nhà cửa khang trang, mua sắm tiện nghi mà còn tạo động lực để họ tiếp tục bảo vệ, gìn giữ môi trường tự nhiên, duy trì mô hình canh tác hữu cơ bền vững. Họ hiểu rằng, chỉ khi môi trường sạch, con rươimới tiếp tục ban tặng sự giàu có”, ông Luận chi sẻ.
Tiếng gọi từ phù sa trên sông Thái Bình
Cứ mỗi độ cuối thu, khi những cơn gió bấc đầu mùa bắt đầu tràn về mơn man trên da thịt, tiết trời hanh hao, từng nhúm lá vàng cuộn vào nhau rơi xào xạc, khắp các mảnh ruộng ngập nước lợ ven sông Thái Bình lại rộn ràng một bầu không khí háo hức đặc biệt báo hiệu "mùa rươi” tới.
Người dân nơi đây nằm lòng câu nói truyền đời "Tháng chín đôi mươi, tháng mười mồng năm". Đó là những ngày trọng yếu theo lịch âm, khi thủy triều đạt đỉnh, nước sông Thái Bình dâng cao rồi rút mạnh, kéo theo sự xuất hiện của "rồng đất" – tên gọi dân gian dành cho loài rươi.
Rươi (tên khoa học là Tylorrhynchus heterochaetus) là loài nhuyễn thể sống ẩn mình dưới lớp bùn phù sa, chỉ ngoi lên mặt nước để sinh sản theo chu kỳ sinh học và con nước tự nhiên.
Chị Trần Minh Huyền, một thương lái từ Hà Nội cho biết: “Rươi Chí Minh có thương hiệu từ lâu vì chất lượng đồng đều và độ béo ngậy. Mặc dù giá có lên xuống thất thường, lúc rộ chỉ còn 250.000 đồng/kg, lúc hiếm có thể lên đến 500.000 đồng/kg, nhưng cầu thị trường luôn rất lớn. Chúng tôi phải đặt hàng trước từ rất lâu, và rươi vớt đến đâu, xe tải chờ sẵn để chở đi các thành phố lớn, thậm chí là “xách tay” đi nước ngoài.”
Rươi vụ này được đánh giá là ngon nhất, béo nhất và sạch nhất. Nhờ thu hoạch vào ban ngày, con rươi ít bị vỡ dập, giữ được màu sắc tươi rói và không bị mặn do ngâm nước lâu, là nguyên liệu hoàn hảo cho món chả rươi danh tiếng.
Đây là lý do rươi được tôn vinh là “lộc trời” – một món quà mà người nông dân không phải nuôi dưỡng hay chăm bẵm thường xuyên, chỉ cần tôn trọng và bảo vệ môi trường sống của chúng.
Khi rươi nổi rộ, không khí ở Chí Minh trở nên náo nhiệt và đặc biệt, khác hẳn mùa gặt lúa, mùa gặt rươi mang lại sự hối hả, phấn khởi.
Vào những ngày chính vụ, cả cánh đồng rộng lớn biến thành một đại công trường lội nước. Từ tờ mờ sáng, tiếng máy nổ, tiếng người gọi nhau í ới đã vang lên khắp nơi. Người nông dân túc trực bên các cửa cống, thao tác đóng mở, điều tiết dòng chảy. Khi nước trong ruộng bắt đầu tháo ra, hàng triệu con rươi đủ màu sắc (hồng, trắng, nâu, xanh) từ lòng đất ngoi lên, bơi lổn nhổn theo dòng nước.
Chỉ cần nhìn thấy những mảng rươi nổi đặc kín mặt nước, dồn vào săm lưới, người nông dân đã thấy lòng mình rộn ràng.
Quy trình thu hoạch diễn ra khẩn trương, rươi theo nước dồn vào túi lưới, sau đó được vớt lên, nhanh chóng đổ vào rổ, túi lưới để treo róc nước và nhả nhớt. Thao tác phải dứt khoát, nhanh gọn để rươi không bị dập nát, giữ được độ tươi ngon.
Những đứa trẻ, những người già cũng được huy động tham gia công đoạn nhặt rác, phân loại rươi. Bàn tay người lao động thoăn thoắt nhặt cỏ rác, cá tạp, để lại những con rươi tươi rói, mập mạp. Khung cảnh ấy, từ lúc rươi còn lổn nhổn dưới nước cho đến khi được đóng vào khay xốp trắng tinh, là hình ảnh đặc trưng và giàu có nhất của vùng chiêm trũng Chí Minh.
Rời cánh đồng rươi An Thanh khi những chuyến xe tải chở đầy “lộc trời” bắt đầu lăn bánh, người ta không thể không nhớ đến hương vị độc đáo của nó. Rươi không chỉ được bán tươi mà còn được chế biến thành vô số món ăn khiến người ta say đắm: Từ món chả rươi trộn thịt, trứng gà, lá gừng, vỏ quýt thơm lừng, tới món rươi kho lá gừng đậm đà ăn cùng cơm nóng, đến mắm rươi – món ăn truyền thống quý giá được ủ kỳ công.
Hương vị ấy, cái cảm giác được thưởng thức một món ăn tinh hoa, là tổng hòa của sự giao thoa giữa đất, nước và con người.
Ngày thu hoạch rươi đầu vụ kết thúc dưới ánh nắng thu buông xuống trên những cánh đồng phù sa, người nông dân Chí Minh trở về nhà trong niềm vui cùng công việc đồng áng thường nhật, chăm sóc đất đai, bảo vệ nguồn nước và tiếp tục lắng nghe tín hiệu của tự nhiên. Bởi họ biết rằng, phải chờ đợi một năm dài, lộc trời mới lại về đúng hẹn, mang theo sự sống và sung túc cho mảnh đất ven sông này. Đó là một vòng tuần hoàn của tự nhiên, là sự tin tưởng và tri ân sâu sắc của người dân đối với mảnh đất đã nuôi dưỡng họ qua bao đời.
Tầm nhìn phát triển và thách thức
Mặc dù đã đạt được những thành công đáng kể, vùng lúa – rươi Chí Minh vẫn phải đối mặt với một số thách thức để phát triển bền vững.
Một trong những vấn đề lớn nhất là biến đổi khí hậu, đặc biệt là tình trạng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng. Rươi là loài nhạy cảm với độ mặn của nước; độ mặn quá cao có thể đe dọa xóa sổ sinh cảnh lúa – rươi. Việc đầu tư và quản lý hệ thống thủy lợi, đê điều để chủ động ngăn mặn, giữ ngọt là vô cùng cấp thiết.
Bên cạnh đó, việc mở rộng quy mô sản xuất và ổn định đầu ra cho sản phẩm cũng là mục tiêu quan trọng. Dù gạo và rươi có giá trị cao, nhưng diện tích canh tác hữu cơ vẫn cần được mở rộng để đáp ứng nhu cầu thị trường lớn. Cần có sự liên kết chặt chẽ hơn nữa giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp để chuẩn hóa quy trình, đa dạng hóa sản phẩm chế biến từ rươi (như chả rươi, mắm rươi) và gạo hữu cơ, từ đó vươn ra các thị trường quốc tế tiềm năng.
Trao đổi với PV Tạp chí Doanh nghiệp và Kinh tế xanh, ông Vũ Minh Thành, Chủ tịch UBND xã Chí Minh cho biết: "Toàn xã hiện có 425 hecta diện tích lúa hữu cơ kết hợp rươi - cáy, rươi là một trong những đặc sản có giá trị kinh tế cao nhất trong nông nghiệp tại địa phương thời điểm hiện tại đang chuẩn bị vào mùa thu hoạch chính vụ. Với giá bán dao động từ 300.000 đến 400.000 đồng/kg tại ruộng, nguồn lợi từ con rươi đã làm thay đổi cuộc sống của hàng trăm hộ dân Chí Minh những năm qua”.
Theo ông Thành, với mục tiêu, không chỉ là tạo ra “gạo xanh, rươi sạch”, mà còn là xây dựng một cộng đồng nông nghiệp Chí Minh văn minh, có tri thức, sống hài hòa với thiên nhiên. Hơn hết, đó còn là sự kế thừa cho thế hệ tương lai một môi trường sống trong lành, một nền nông nghiệp tử tế, bền vững. Thực hiện Nghị quyết Đại hội đảng bộ xã Chí Minh giai đoạn 2025 -2030, địa phương vẫn coi trọng mục tiêu phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng tập trung hàng hóa hữu cơ công nghệ cao, kết hợp với bảo tồn thủy sản nước lợ. Cùng với đó là định hướng phát triển du lịch sinh thái trải nghiệm - du lịch nông nghiệp, đồng thời nghiên cứu mở rộng thêm quy mô sản xuất trong nội đồng đối với những xã mới sáp nhập và cải tạo nâng cấp hệ thống cống nhằm điều tiết thủy lợi phục vụ công tác canh tác nông nghiệp hữu cơ bền vững.
Có thể thấy, vùng trồng lúa hữu cơ kết hợp nuôi rươi tại xã Chí Minh là một mô hình nông nghiệp kiểu mẫu, không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn thấm nhuần giá trị "nông nghiệp vị nhân sinh". Nơi đây, nông dân đã học cách trả lại cho đất những gì đã mất, một minh chứng sống động cho triết lý nông nghiệp "thuận thiên" tôn trọng và cộng sinh với môi trường tự nhiên, biến con rươi thành sứ giả của sự tinh sạch, xây dựng một thương hiệu nông sản đặc sắc, an toàn và bền vững cho thành phố Hải Phòng.
