Việt Nam đối mặt thách thức tài chính trong tăng trưởng xanh
Việt Nam đang đứng trước một hành trình đầy tham vọng: chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh và kinh tế xanh nhằm hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero). Tuy nhiên, quá trình này không hề dễ dàng khi quốc gia phải cùng lúc đối diện với nhiều áp lực, đặc biệt là về tài chính và tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe.
TS Bùi Thanh Minh - Phó giám đôc chuyên môn, Văn phòng Ban Nghiên Cứu Phát Triển Kinh Tế Tư Nhân (Ban IV) cho biết, hiện nay nhiều doanh nghiệp đã có sự chuyển biến tích cực trong nhận thức, coi phát triển bền vững là hướng đi chiến lược để thích nghi với bối cảnh toàn cầu. Mặc dù vậy, ông cũng nhấn mạnh rằng các tiêu chuẩn về phát triển xanh trên thế giới đang liên tục thay đổi, tạo ra sức ép đáng kể cho Việt Nam - một quốc gia có nền tảng kinh tế còn khiêm tốn.
Một trong những trở ngại lớn nhất theo ông Minh chính là nguồn lực tài chính. Ngân hàng Thế giới từng ước tính Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD từ nay đến năm 2040 cho các mục tiêu xanh, tương đương 6,8% GDP mỗi năm. Trong đó, nguồn vốn từ khu vực tư nhân chiếm gần một nửa. Song song với đó, Việt Nam vẫn đang thiếu một chiến lược tài chính đủ mạnh và nhất quán để điều phối nguồn vốn này. Mặc dù bộ tiêu chí phân loại xanh (taxonomy) đã được ban hành, nhưng đây mới chỉ là bước khởi đầu trong việc hình thành một hệ quy chiếu chung cho các nhà đầu tư.
Trong khi đó, PGS.TS Vũ Minh Khương - Giảng viên Trường Chính sách công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore cho rằng Việt Nam không thể đi ngược lại xu thế toàn cầu về kinh tế xanh. Ông nhấn mạnh, nếu không từ bỏ mô hình tăng trưởng truyền thống vốn chỉ chú trọng vào mở rộng quy mô mà xem nhẹ năng suất, Việt Nam sẽ nhanh chóng bị tụt lại phía sau so với thế giới.
Rõ ràng, chuyển đổi xanh không chỉ là một xu hướng nhất thời, mà đang dần trở thành yêu cầu tất yếu để đảm bảo tăng trưởng bền vững. Với những áp lực về tài chính, thể chế và yêu cầu quốc tế, Việt Nam cần một lộ trình rõ ràng, khả thi hơn để có thể bắt nhịp với xu thế phát triển chung của thế giới.
Cần thay đổi từ tổ chức đến từng cá nhân
Chuyển đổi xanh không thể chỉ là khẩu hiệu từ trên xuống, mà cần bắt đầu từ nền tảng cơ bản nhất, đó là nhận thức của từng cá nhân trong xã hội. PGS.TS Vũ Minh Khương cho rằng, nếu người dân vẫn giữ thói quen xả rác bừa bãi và không thay đổi hành vi, thì mọi nỗ lực hướng tới kinh tế xanh đều khó thành hiện thực. Theo ông, điều Việt Nam cần là một cuộc cách mạng từ ý thức giống như một “chương trình bình dân học vụ” về môi trường, để từng người dân thấm nhuần tinh thần xanh hóa.
Bên cạnh vai trò của cộng đồng, ông Khương nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp, đặc biệt là trong các ngành gây phát thải lớn như thép cũng cần phải cam kết rõ ràng, có lộ trình cụ thể cho việc giảm phát thải. Cam kết đó không thể chỉ là lời nói suông mà phải bằng văn bản, với các mốc đo đếm được: năm nay giảm bao nhiêu, năm sau giảm tiếp bao nhiêu. Thực hiện tốt thì có cơ chế khuyến khích, còn nếu không đạt, cần có chế tài phù hợp để đảm bảo cam kết được thực thi.
Trong khi chờ đợi một cơ chế tổng thể và dài hạn, ông Khương cho rằng Việt Nam cần sớm thiết lập hệ thống các tiêu chí minh bạch, cùng với cam kết trách nhiệm rõ ràng từ các doanh nghiệp trong việc tham gia quá trình chuyển đổi xanh.
Tuy nhiên, thách thức lớn hiện nay lại nằm ở cấu trúc tổ chức và cách thức triển khai. Việt Nam chưa thực sự có một “kiến trúc sư trưởng” để dẫn dắt công cuộc xanh hóa nền kinh tế, một người hoặc tổ chức có tầm nhìn, có khả năng thiết kế và điều phối tổng thể lộ trình tăng trưởng xanh. Sự thiếu vắng vai trò này đang khiến quá trình triển khai bị chậm và thiếu đồng bộ.
Để khắc phục điểm yếu đó, theo PGS.TS Vũ Minh Khương, Việt Nam nên tìm cách học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia tiên phong như Singapore, đồng thời xây dựng mạng lưới chuyên gia cả trong và ngoài nước để thiết kế một mô hình phù hợp với điều kiện trong nước. Việc liên kết quốc tế không chỉ giúp tiếp cận công nghệ, mà còn mở ra các giải pháp mang tính thực tiễn hơn cho Việt Nam.
Cùng chung quan điểm cần có bước đi rõ ràng và cụ thể, TS Bùi Thanh Minh nhấn mạnh rằng Việt Nam nên tận dụng hiệu quả các nguồn lực từ bên ngoài, như tài chính xanh, hỗ trợ quốc tế, đồng thời phát huy vai trò chủ động của khối tư nhân - một trong những động lực chính trong quá trình xanh hóa nền kinh tế.
