Lời thì thầm của cao nguyên
“Dâu xanh trải nắng Tây Nguyên,
Nong tằm reo tiếng bình yên sớm chiều.
Sợi tơ óng ánh mỏng manh,
Mà bền chặt nối ngàn tình quê hương...”
Trên cao nguyên Gia Lai đầy nắng gió, giữa màu đỏ thẫm của đất bazan, những nương dâu non hiện lên như nét thêu mềm mại trên khung gấm thiên nhiên. Xa xa, Biển Hồ T’Nưng – “con mắt của Pleiku” – vẫn lặng lẽ soi bóng trời, mang linh khí đại ngàn. Trong không gian ấy, tiếng tằm ăn lá rì rầm vang vọng như một khúc đồng dao nối nhịp đời sống yên bình.
Với người dân nơi đây, mỗi nong tằm không chỉ ươm kén, mà còn ươm cả niềm tin, hi vọng và khát vọng vươn lên từ chính mảnh đất từng chỉ biết đến cà phê và hồ tiêu. Ở xã Ia Pa, gia đình anh Nguyễn Văn T. đã đổi đời nhờ dâu tằm.
Tại xã Hbông, hơn 200 ha dâu phủ xanh đất trống, 132 hộ gắn bó với nghề, thu nhập ổn định từ 20–70 triệu đồng/tháng. Ở Ia Grai, Tổ hội nghề nghiệp Ia Pếch với gần 50 ha dâu, 50 hộ tham gia, mỗi tháng cung cấp hơn 7 tấn kén – người dân gọi vui: “Tằm ăn lá, nhà no ấm.”
Cây dâu không chỉ mang lại kinh tế, mà còn gieo niềm tin. Với bà con, đây là nghề gắn với tâm linh: tằm ăn lá rồi nhả tơ – sợi tơ bền chặt như nghĩa xóm tình làng, như phúc khí trời đất ban tặng.
Những nút thắt cần tháo gỡ
Mặc dù sở hữu tiềm năng lớn với khí hậu thuận lợi, đất bazan màu mỡ và lực lượng lao động cần cù, ngành dâu tằm Gia Lai vẫn đang gặp nhiều rào cản trên hành trình phát triển. Chất lượng giống tằm chưa đồng đều, kén tằm thiếu ổn định, cơ sở nuôi tằm còn thô sơ, dễ phát sinh dịch bệnh. Trong khi đó, các công đoạn chế biến sâu như sấy kén, ươm tơ, dệt lụa gần như chưa được hình thành. Chuỗi liên kết ngành chưa khép kín khiến giá cả thị trường bấp bênh, thiếu tính bền vững.
Để vượt qua thực trạng này, Gia Lai cần một chiến lược: chuẩn hóa quy trình kỹ thuật, xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp tuần hoàn và phát triển thương hiệu tơ lụa đặc trưng Tây Nguyên trên thị trường trong và ngoài nước.
Theo ông Trần Văn Đâu – Trưởng Ban Quản lý Dự án Dâu tằm tơ, Liên hiệp HTX E&CVN, chia sẻ: “Gia Lai có điều kiện tự nhiên lý tưởng. Vấn đề là tổ chức sản xuất bài bản, chuẩn hóa quy trình. R&D sẽ là chìa khóa giúp ngành dâu tằm tơ Gia Lai nâng cao năng suất, giảm rủi ro và vươn xa với thương hiệu riêng.”
Bà Nguyễn Thị Mới – Chủ tịch HĐQT Liên hiệp HTX E&CVN – khẳng định: “Gia Lai có thể trở thành trung tâm dâu tằm tơ của Tây Nguyên. Nhưng để thành công, cần chính sách hỗ trợ về đất đai, vốn và hạ tầng. Dự án R&D không chỉ giúp ổn định thu nhập nông dân, mà còn xây dựng thương hiệu tơ lụa Gia Lai mang tầm quốc gia.”
TS. Nguyễn Công Trường – Trưởng khoa Nông Lâm Ngư, Đại học Nghệ An – nhấn mạnh: “Chỉ có R&D mới giúp cây dâu – con tằm thích ứng bền vững với khí hậu Tây Nguyên, nâng cao chất lượng kén và tạo ra chuỗi giá trị dài hạn. Chúng tôi sẵn sàng đồng hành về mặt khoa học – công nghệ cho toàn bộ dự án.”
R&D – Chìa khóa cho tương lai dâu tằm Tây Nguyên
Nếu người dân là nền tảng, thì doanh nghiệp là “đầu kéo”. Tại Gia Lai, đã có những doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư trồng hàng chục hecta dâu, phát triển trại nuôi tằm con quy mô lớn, mỗi tuần cung ứng hàng ngàn hộp giống tằm cho bà con.
Đáng quý hơn, những doanh nghiệp này tự thân vận động, không dựa vào hỗ trợ ngân sách, mà chủ động mở đất, phát triển giống, đầu tư trại giống và quy trình sản xuất, trong đó Công ty TNHH Dâu Tằm Minh Hoá là một trong những doanh nghiệp tiên phong.
Tuy nhiên, để nâng tầm chuỗi giá trị, rất cần chính sách tiếp sức: quỹ đất, vốn ưu đãi, công nghệ, máy móc, chế biến sâu. Chính họ đang đóng vai trò hạt nhân âm thầm, mở ra tương lai cho một trung tâm nghiên cứu & phát triển (R&D) dâu tằm tơ của khu vực Tây Nguyên.
Trong bối cảnh nông nghiệp hiện đại đòi hỏi sự chuyển mình toàn diện, R&D (Research & Development – Nghiên cứu và Phát triển) đang trở thành chìa khóa chiến lược cho ngành dâu tằm Gia Lai. Việc đầu tư bài bản vào R&D sẽ giúp địa phương chủ động nghiên cứu và phát triển giống tằm phù hợp với điều kiện khí hậu Tây Nguyên, từng bước chuẩn hóa mô hình chuồng trại, nâng cao năng suất và chất lượng kén. Đồng thời, các công nghệ chế biến sâu như sấy kén, ươm tơ, dệt lụa cũng cần được phát triển đồng bộ nhằm hoàn thiện chuỗi giá trị.
Không dừng lại ở sản xuất, R&D còn mở rộng cánh cửa liên kết nông nghiệp với du lịch trải nghiệm, biến những vườn dâu, nong tằm thành điểm đến độc đáo. Khi đó, Gia Lai không chỉ “bán kén” mà còn có thể “bán câu chuyện tơ lụa Tây Nguyên” ra thị trường quốc tế – một bước tiến quan trọng trong chiến lược nâng tầm thương hiệu nông sản bản địa.
Giấc mơ tơ lụa và du lịch Gia Lai
Hãy hình dung: du khách đến Pleiku, sau khi ngắm Biển Hồ mênh mông, sẽ ghé thăm nương dâu ven hồ, tận tay bứt lá, cho tằm ăn, thử se một sợi tơ, rồi chọn mua chiếc khăn lụa thủ công của đồng bào Jrai, Ba Na.
"Mỗi nong tằm hôm nay sẽ dệt nên tấm thảm du lịch sinh thái ngày mai
Mỗi sợi tơ sẽ trở thành đường chỉ vàng gắn kết nông nghiệp – văn hóa – du lịch".
Gia Lai đang đứng trước cơ hội vàng. Cây dâu bén rễ, con tằm sinh trưởng, Biển Hồ tỏa linh khí. Bà con cần cù, doanh nghiệp tiên phong, nhà khoa học đồng hành. Khi ba mũi nhọn – nông dân & doanh nghiệp, hệ thống tổ chức, và lực lượng R&D khoa học – kết hợp, một chuỗi giá trị hoàn chỉnh sẽ hình thành.
Đã đến lúc dựng cây cầu R&D, để “tằm nhả tơ – Gia Lai nhả vàng.” Và trong tiếng gió vi vút của cao nguyên, tiếng nong tằm reo hòa cùng sóng nước Biển Hồ, Gia Lai sẽ cất lên một câu chuyện mới: "Từ nong kén đến tấm lụa vàng – từ tâm linh đến kinh tế – từ nông thôn lam lũ đến thương hiệu quốc gia”./.
