Khơi thông những “điểm nghẽn”
Trước khi sáp nhập địa giới hành chính, Nghệ An là tỉnh có diện tích lớn nhất cả nước, địa hình trải dài từ đồng bằng, trung du đến miền núi. Đây là vùng đất hội tụ nhiều dân tộc anh em, mỗi dân tộc mang nét văn hóa riêng, giàu truyền thống. Chính sự đa dạng ấy tạo nên nguồn tài nguyên quý để phát triển các sản phẩm OCOP đậm bản sắc địa phương.
Từ đồng bằng ven biển đến miền núi cao, Nghệ An đã hình thành nhiều sản phẩm OCOP đặc trưng như thực phẩm chế biến, đồ uống, thảo dược, thủ công mỹ nghệ… Sự phong phú này giúp gia tăng giá trị nông sản, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn.
Nhiều mô hình đã mạnh dạn ứng dụng khoa học – công nghệ vào chế biến sâu, kéo dài thời gian bảo quản, nâng cao năng suất và chất lượng. Việc gắn sản phẩm OCOP với văn hóa bản địa và du lịch cộng đồng cũng tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực, góp phần phát triển kinh tế nông thôn toàn diện.
Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động liên kết chuỗi giá trị và tiêu thụ sản. phẩm OCOP vẫn còn nhiều vướng mắc. Dù Nghệ An có số sản phẩm OCOP đạt sao đứng thứ hai toàn quốc, khả năng chiếm lĩnh thị trường và xây dựng thương hiệu vẫn chưa tương xứng.
Ông Phan Xuân Diện, Giám đốc Công ty Cổ phần Dược liệu Pù Mát (huyện Con Cuông), chia sẻ: sau bốn năm liên kết sản xuất, việc tiêu thụ dược liệu vẫn gặp khó do quy định quản lý quá chặt. “Sản phẩm của chúng tôi thuộc nhóm thực phẩm bảo vệ sức khỏe, muốn công bố phải có nhà máy đạt chuẩn GMP. Trong khi cơ sở hiện chưa đạt chuẩn nên chưa thể đăng ký với Bộ Y tế,” ông nói.
Ngoài ra, các nền tảng thương mại điện tử hiện khá “nhạy cảm” với sản phẩm sức khỏe. “Chỉ cần nhắc đến từ khóa như ‘giảm mỡ máu’, ‘viêm dạ dày’, hệ thống sẽ tự động gắn vi phạm, hạn chế hiển thị, khiến việc quảng bá rất khó,” ông Diện cho biết.
Thị trường tiêu dùng còn bị ảnh hưởng bởi tình trạng hàng giả, hàng nhái, làm giảm niềm tin của khách hàng với các doanh nghiệp chân chính như Dược liệu Pù Mát.
Khó khăn chung của nhiều chủ thể OCOP là thiếu đất sản xuất và khó tiếp cận vốn vay. Việc chưa được tập huấn, giao thương thường xuyên khiến các đơn vị hạn chế về quản trị, xúc tiến thương mại. Phần lớn sản phẩm vẫn sản xuất thủ công, quy mô nhỏ lẻ, chất lượng chưa ổn định, chưa đáp ứng được yêu cầu thị trường hiện đại.
Sau 11 năm hoạt động, HTX Dịch vụ Nông nghiệp tổng hợp Đồng Tâm (phường Hoàng Mai) đã có 9 sản phẩm đạt chuẩn OCOP như tinh bột nghệ, cà gai leo, hà thủ ô, bột sắn dây... Tuy nhiên, theo bà Lê Thị Hữu, Phó Giám đốc phụ trách kinh doanh HTX chia sẻ thì quy định hiện hành về quá trình hoàn thiện hồ sơ công nhận OCOP vẫn còn rườm rà, tốn nhiều thời gian và chi phí.
Để được chứng nhận OCOP, HTX phải có đủ giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, đăng ký nhãn hiệu, duy trì mã QR truy xuất nguồn gốc, kiểm nghiệm chất lượng, hợp đồng đóng gói, báo cáo doanh thu hằng năm… “Nếu thủ tục được tinh gọn, hỗ trợ thêm vốn để đầu tư máy móc, mở rộng sản xuất, thì HTX sẽ phát triển mạnh hơn”, bà Hữu kiến nghị.
Công tác quản trị và năng lực tiếp cận thị trường của nhiều doanh nghiệp OCOP vẫn yếu, việc đầu tư theo chuỗi giá trị chưa nhiều. Các hoạt động xúc tiến thương mại còn manh mún, thiếu sự phối hợp vùng. Phần lớn cơ sở sản xuất chưa đầu tư bài bản về bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc hay sở hữu trí tuệ, khiến sản phẩm khó cạnh tranh.
Chính quyền 2 cấp – nâng tầm OCOP bền vững theo chuỗi giá trị
Sau sáp nhập, chính quyền hai cấp ở Nghệ An đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường liên kết vùng, thúc đẩy phối hợp linh hoạt giữa các địa phương, góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm OCOP.
Quy định mới của Chương trình OCOP cũng nâng cao vai trò của cấp xã trong công tác đánh giá, xét duyệt sản phẩm. Cán bộ xã, phường trở thành lực lượng nòng cốt hướng dẫn chủ thể OCOP lập hồ sơ, hoàn thiện quy trình sản xuất, đồng thời tuyên truyền sâu rộng về chương trình đến người dân.
Chính quyền địa phương cần có sự phối hợp chặt chẽ và thường xuyên với các sở, ngành hỗ trợ doanh nghiệp, HTX hoàn thiện sản phẩm, nâng cao chất lượng theo chuẩn OCOP. Các địa phương tích cực kết nối với tỉnh trong xúc tiến thương mại, giúp sản phẩm OCOP tiếp cận hệ thống phân phối lớn trong và ngoài tỉnh, hướng tới thị trường tiêu thụ bền vững.
Ông Lê Văn Lương, Chi cục trưởng Chi cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn Nghệ An, cho biết: “OCOP không chỉ là sản phẩm, mà là hàng hóa gắn với hệ sinh thái sản xuất – chế biến – phân phối – tiêu dùng. Vì vậy, Nghệ An tập trung phát triển sản xuất sạch, có chứng nhận VietGAP, hữu cơ, GlobalGAP đối với vùng nguyên liệu; đồng thời tuân thủ nghiêm các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm trong chế biến, đóng gói và vận chuyển”.
Theo ông Lương, tỉnh đặc biệt chú trọng sản xuất theo chuỗi giá trị, khuyến khích chủ thể OCOP xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, liên kết với hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và ký kết hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp thương mại hoặc sàn thương mại điện tử. “Đây là hướng đi tất yếu để đảm bảo tính bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh”, ông nhấn mạnh.
Trước yêu cầu ngày càng cao về chất lượng và an toàn thực phẩm, UBND tỉnh Nghệ An đã chỉ đạo Sở Nông nghiệp và các cơ quan liên quan tăng cường kiểm tra, giám sát sản phẩm OCOP nhằm nâng cao chất lượng, kích cầu tiêu dùng và phòng chống gian lận thương mại.
Nhiều mô hình OCOP tiêu biểu đã chứng minh hiệu quả của định hướng sản xuất sạch gắn chuỗi giá trị. Điển hình là Công ty Cổ phần Dược liệu Pù Mát, hiện có 12 sản phẩm đạt chuẩn OCOP 4 sao và 2 sản phẩm 3 sao. Hiện nay, doanh nghiệp đang phân phối sản phẩm qua nhiều kênh với đa dạng các hình thức: sàn thương mại điện tử, livestream, quầy giới thiệu và siêu thị trong tỉnh.
Thành công này đến từ chiến lược phát triển bền vững – sản xuất sạch kết hợp chuỗi giá trị, gắn bó chặt chẽ giữa doanh nghiệp và người dân. Trước khi triển khai liên kết, công ty đã xây dựng vùng trồng dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO với diện tích 5 ha, gồm cà gai leo, dây thìa canh, mướp đắng rừng. Đồng thời, doanh nghiệp hợp tác với 110 hộ dân thuộc HTX Dược liệu Pù Mát và các xã vùng lân cận, tổng diện tích vùng liên kết đạt 44 ha.
“Công ty cung cấp giống, hướng dẫn kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm cho bà con với giá ổn định. Các kỹ sư thường xuyên giám sát quy trình trồng, thu hái, đảm bảo nguyên liệu đạt chuẩn. Nhờ đó, chất lượng đầu vào luôn được kiểm soát chặt chẽ”, ông Diện chia sẻ.
Không chỉ trong lĩnh vực dược liệu, nhiều sản phẩm OCOP đặc trưng khác của Nghệ An cũng khẳng định thương hiệu như chè Shan tuyết, trà hoa vàng Quế Phong, giò bê Nam Đàn, mây tre đan Đức Phong, tinh bột nghệ Hoàng Mai…
Điểm chung của những sản phẩm này là sự hòa quyện giữa tinh hoa sản vật địa phương và giá trị văn hóa bản địa, được hỗ trợ bởi kỹ thuật sản xuất hiện đại, quản trị khoa học và ứng dụng công nghệ số trong tiêu thụ. Chính điều đó giúp OCOP Nghệ An ngày càng khẳng định vị thế, trở thành “điểm sáng” của khu vực Bắc Trung Bộ trong phát triển kinh tế nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới.
