Rác thải nhựa âm thầm "bủa vây" môi trường giữa làn sóng thương mại điện tử
Trong Báo cáo số 293, Chính phủ cho biết thương mại điện tử Việt Nam đã đạt mốc 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023. Việt Nam hiện đứng đầu ASEAN về tốc độ tăng trưởng lĩnh vực này. Đây là kết quả từ sự nỗ lực rất lớn của Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp - một thành công đáng ghi nhận trong phát triển kinh tế số.
Tuy nhiên, cùng với tốc độ tăng trưởng ấn tượng, thương mại điện tử cũng đang đặt ra nhiều thách thức về môi trường. Đại biểu Quốc hội Châu Quỳnh Dao (đoàn Kiên Giang) cảnh báo, nếu không kiểm soát hiệu quả, rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa phát sinh từ hoạt động thương mại điện tử sẽ tác động tiêu cực đến môi trường.
Phát biểu tại hội trường chiều 17/6, đại biểu Dao cho biết: “Hiện nay, nhà nhà livestream, người người bán hàng online. Việc chuyển sản phẩm đến tay người tiêu dùng an toàn kéo theo nhu cầu đóng gói cẩn thận để hạn chế rủi ro.” Tuy nhiên, chính điều này lại dẫn tới một lượng lớn rác thải nhựa.
Đại biểu dẫn chứng: “Nhiều người trong hội trường này đã từng mua hàng online và đều thấy hàng được gói rất kỹ lưỡng: từ hộp carton, màng nilon, túi khí, xốp, đến băng keo, băng dính… Nhưng hầu hết các vật liệu này đều là nhựa, rất khó phân hủy, khó tái chế và cũng khó thu gom.”
Thực tế, theo khảo sát năm 2024 của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, với mỗi tỷ USD hàng hóa bán ra qua nền tảng online, lượng rác thải nhựa để lại có thể lên tới 7.600 tấn. Riêng đối với dịch vụ giao đồ ăn nhanh sử dụng túi xốp, vỏ hộp dùng một lần, con số này có thể lên tới 18.600 tấn.
Dự báo đến năm 2030, nếu quy mô thương mại điện tử Việt Nam đạt 100 tỷ USD, lượng rác thải nhựa phát sinh có thể vượt 800.000 tấn, kéo theo áp lực rất lớn về xử lý và nguồn lực tài chính.
Lý giải nguyên nhân của thực trạng này, đại biểu đoàn Kiên Giang cho rằng sau đại dịch Covid-19, chợ truyền thống dần mất đi vai trò lịch sử, trong khi bán hàng online phát triển mạnh nhờ môi trường số ngày càng thuận tiện cho người dùng.
Dù hệ thống pháp luật đã được chú trọng hoàn thiện, song theo đại biểu Dao, vẫn còn những bất cập. Một số văn bản quy phạm pháp luật chưa kịp sửa đổi để theo kịp thực tiễn như Luật Bưu chính hay Luật Thương mại điện tử – vốn chưa điều chỉnh được các hoạt động mới như livestream bán hàng, quản lý gian lận thương mại trên sàn điện tử, hay quy trình xử lý, răn đe các hành vi vi phạm.
Không dừng lại ở khía cạnh pháp lý, đại biểu cũng chỉ ra rằng nhiều người bán hàng vẫn chưa tự giác sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường vì lo ngại chi phí phát sinh. Trong khi đó, hệ thống chính sách khuyến khích chưa đồng bộ, thiếu các quy chuẩn, quy trình đóng gói xanh. Người tiêu dùng cũng chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm trong việc tiêu dùng bền vững và bảo vệ môi trường.
Chuyển đổi xanh, phát triển nhanh nhưng phải bền vững
Tại phiên thảo luận liên quan đến vấn đề rác thải nhựa trong thương mại điện tử, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên thừa nhận: bao bì và sản phẩm nhựa hiện đang được sử dụng phổ biến trong thương mại điện tử do có nhiều tiện ích và chi phí thấp. Tuy nhiên, chính điều này khiến lượng rác thải phát sinh ngày càng lớn, trong bối cảnh tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hiện đạt 20–25%/năm, gây áp lực ngày càng nặng nề lên môi trường.
Để giải quyết tình trạng này, theo Bộ trưởng, Nhà nước đang tập trung xây dựng các chính sách khuyến khích doanh nghiệp và người dân chuyển sang sử dụng sản phẩm, dịch vụ xanh. Những biện pháp cụ thể như tổ chức chương trình khuyến mại, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới bao bì, đóng gói thân thiện với môi trường đang được triển khai. Đồng thời, việc kiểm soát và đánh giá hiệu quả thực hiện các giải pháp xanh cũng được đẩy mạnh trong các doanh nghiệp thương mại điện tử.
Trong quá trình xây dựng dự thảo Luật Thương mại điện tử sửa đổi, Bộ Công Thương đã lồng ghép nội dung này nhằm từng bước đưa các quy định liên quan từ khuyến khích đến bắt buộc. Song song đó, Bộ cũng đang đẩy mạnh truyền thông và xã hội hóa công tác thu gom, tái chế rác thải phát sinh từ hoạt động thương mại điện tử.
Với người tiêu dùng, Bộ trưởng nhấn mạnh vai trò của việc ưu tiên lựa chọn các sản phẩm tiêu dùng xanh. Bộ Công Thương đã và đang khuyến khích doanh nghiệp trong lĩnh vực thương mại điện tử cùng thúc đẩy xu hướng này.
Trước đó, đại biểu Quốc hội đề xuất cần tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền nhằm tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động trong toàn xã hội. Quan điểm được đưa ra là: muốn kinh tế phát triển nhanh thì phải đẩy mạnh chuyển đổi số, nhưng để phát triển bền vững thì chuyển đổi xanh là yếu tố bắt buộc, tức phát triển nhanh nhưng không đánh đổi môi trường.
Cùng với đó, đại biểu kiến nghị cần sớm đưa việc sửa đổi các luật liên quan đến quản lý rác thải trong thương mại điện tử như Luật Bưu chính, Luật Thương mại điện tử… vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh.
Bên cạnh yếu tố pháp lý, đại biểu cũng nhấn mạnh cần hoàn thiện hệ thống chính sách hỗ trợ để khuyến khích nhà sản xuất, hộ kinh doanh và người dân cùng tham gia phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn.
Theo đại biểu, nếu thực hiện đồng bộ các giải pháp nêu trên, không chỉ có thể tháo gỡ được bài toán môi trường do thương mại điện tử đặt ra, mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh cho nền kinh tế số, hướng tới một mô hình phát triển bền vững.
