Trong bối cảnh khí hậu ngày càng biến động, Việt Nam đang cho thấy nỗ lực mạnh mẽ nhằm giảm phát thải thông qua việc thúc đẩy các giải pháp làm mát thân thiện môi trường, nhất là khi các chính sách này được tích hợp sâu vào quy hoạch hạ tầng đô thị. Tư duy phát triển đô thị theo hướng bền vững, tiết kiệm năng lượng và thích ứng khí hậu được coi là nền tảng quan trọng để bảo đảm chất lượng sống trong tương lai.
Ba năm gần đây, Chương trình hợp tác về làm mát đô thị bền vững do Cục Biến đổi khí hậu phối hợp cùng UNEP, GGGI và các tổ chức quốc tế triển khai đã mở ra bước tiến đáng kể trong việc hỗ trợ các địa phương áp dụng mô hình làm mát mới. Cần Thơ và Tam Kỳ đã xây dựng Kế hoạch hành động làm mát đô thị (UCAP), trong khi Đồng Hới được đánh giá nhanh mức độ sẵn sàng đầu tư vào các giải pháp làm mát bền vững. Những kết quả này không chỉ tạo nền tảng về mặt dữ liệu mà còn giúp định hình các hướng đi tương lai của từng địa phương.
Ông Lê Ngọc Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, nhận định rằng chính các chương trình hợp tác quốc tế đã tạo điều kiện để Việt Nam hoàn thiện cơ chế và chính sách, đồng thời giúp các địa phương lồng ghép nội dung làm mát ngay từ các khâu quy hoạch và thiết kế đô thị. Việc áp dụng các biện pháp làm mát thụ động như tăng cường cây xanh, thông gió tự nhiên hay che nắng không chỉ giảm ảnh hưởng của đảo nhiệt đô thị mà còn góp phần tiết kiệm điện năng, từ đó giảm đáng kể phát thải khí nhà kính.
Tại Cần Thơ, mô phỏng về tải làm mát cho thấy khu vực thương mại và văn phòng ở trung tâm thành phố luôn chịu mức nhiệt cao hơn, đòi hỏi năng lượng làm mát lớn hơn các khu vực khác. Đặc biệt, điều kiện vi khí hậu bên ngoài, bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, tốc độ gió, có thể chiếm hơn 20% tải làm mát của công trình. Vì vậy, việc tính toán tỉ mỉ ngay từ bước thiết kế kiến trúc trở thành yêu cầu bắt buộc nếu muốn tiết kiệm năng lượng và giảm áp lực lên hệ thống điện.
Bà Nguyễn Thị Thùy Nhi, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ, cho biết thành phố đang tích cực lồng ghép các tiêu chí làm mát bền vững vào quy hoạch và chương trình phát triển đô thị. Khi khu hành chính mới của ba địa phương Cần Thơ - Sóc Trăng - Hậu Giang được xây dựng, thành phố kỳ vọng có thể áp dụng đầy đủ các tiêu chí làm mát thụ động, từ gia tăng diện tích cây xanh, cải thiện chất lượng không khí đến nâng cao điều kiện làm việc cho cán bộ và người dân.
Nhìn từ góc độ rộng hơn, các chuyên gia đánh giá rằng đô thị chính là “điểm then chốt” trong nỗ lực giảm phát thải từ hoạt động làm mát. Những quyết định liên quan đến quy hoạch, vật liệu xây dựng, mật độ công trình hay phân bổ không gian xanh đều ảnh hưởng trực tiếp đến mức nhiệt của đô thị. Khi một công trình được thiết kế theo hướng tiết kiệm năng lượng, nó tạo ra vùng vi khí hậu có thể làm dịu nhiệt bên trong và xung quanh, góp phần giảm áp lực lên hạ tầng đô thị.
Sự phát triển của các công trình xanh tại nhiều thành phố cũng cho thấy xu hướng này đang được đẩy mạnh. Khi quy hoạch chung tạo khung chiến lược, mỗi công trình sẽ trở thành “điểm mát” nhỏ, kết nối với nhau để hình thành mạng lưới điều hòa khí hậu đô thị.
Theo UNEP, kết quả thu được từ những dự án thí điểm sẽ là nền tảng quan trọng để Việt Nam xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về làm mát trong thời gian tới. Dẫu còn nhiều thách thức về vốn và năng lực kỹ thuật, chính sự đồng hành của các đối tác quốc tế cùng cam kết mạnh mẽ của Chính phủ đã giúp Việt Nam nổi lên như một trong những quốc gia tiên phong trong khu vực về làm mát bền vững, nơi các đô thị đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển đổi này.
