Tại hội thảo “Tăng cường năng lực phòng vệ thương mại trong lĩnh vực công nghiệp tại Việt Nam” do Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương tổ chức vừa qua, ông Đặng Xuân Tâm, Chánh Văn phòng Cục Phòng vệ Thương mại, cho rằng hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng mở ra cơ hội xuất khẩu rộng lớn, nhưng đồng thời cũng đặt ra thách thức sống còn cho các doanh nghiệp xuất khẩu từ sự gia tăng của các vụ kiện phòng vệ thương mại.
Các Hiệp định thương mại tự do (FTA) đã giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận nhiều thị trường lớn với mức thuế ưu đãi, từ đó gia tăng năng lực cạnh tranh. Hội nhập thúc đẩy dòng vốn FDI vào sản xuất nguyên phụ liệu, giúp đáp ứng quy tắc xuất xứ và phát triển bền vững. Các doanh nghiệp được khuyến khích cải tiến công nghệ, cải thiện chất lượng sản phẩm để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức. Các FTA yêu cầu hàng hóa phải đáp ứng quy tắc xuất xứ, điều này đòi hỏi ngành phải phát triển mạnh chuỗi cung ứng trong nước. Các tiêu chuẩn về môi trường và lao động đang trở thành yếu tố bắt buộc, đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư lớn để đáp ứng. Các quốc gia nhập khẩu, đặc biệt là các nước phát triển, ngày càng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu.
Theo thống kê, tính đến cuối tháng 8/2025, hàng hóa Việt Nam đã phải đối mặt với 292 vụ việc phòng vệ thương mại, bao gồm 160 vụ chống bán phá giá, 33 vụ chống trợ cấp, 59 vụ tự vệ và 40 vụ lẩn tránh thuế. “Các thị trường lớn như Hoa Kỳ, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ đều đã từng đưa hàng hóa Việt Nam vào “tầm ngắm” điều tra. Những con số này cho thấy rằng hội nhập quốc tế không chỉ mở ra cơ hội mà còn đặt ra những áp lực rất lớn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chúng ta sẽ dễ dàng mất đi lợi thế cạnh tranh, thậm chí bị loại khỏi thị trường quốc tế.”, ông Tâm, phân tích.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, hàng hóa Việt Nam đang phải đối mặt với áp lực gia tăng từ các biện pháp phòng vệ thương mại của các nước nhập khẩu.
Bà Nguyễn Hằng Nga, Phó trưởng phòng Phòng xử lý và phòng vệ thương mại nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại, nhận định các quốc gia nhập khẩu, đặc biệt là các nước phát triển, đang ngày càng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam. Đáng lưu ý, các vụ kiện có xu hướng ngày càng phức tạp. Cơ quan điều tra tại các nước liên tục thay đổi và đưa ra các nội dung điều tra mới, chưa từng có tiền lệ trước đây, như điều tra trợ cấp xuyên quốc gia. Điển hình năm 2024, Hoa Kỳ lần đầu tiên đã tiến hành điều tra trợ cấp xuyên quốc gia đối với Việt Nam trong vụ pin năng lượng mặt trời. Kể từ đó, Hoa Kỳ tiếp tục điều tra trợ cấp xuyên quốc gia đối với Việt Nam trong 4 vụ điều tra trợ cấp. Đặc biệt, các nước thường điều tra đồng thời nhiều biện pháp đối với một mặt hàng. Cụ thể, sản phẩm nhôm thép của Việt Nam từng bị điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại, sau đó tiếp tục bị điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp, chống lẩn tránh. Hay sản phẩm Pin mặt trời của Việt Nam bị điều tra tự vệ toàn cầu, chống lẩn tránh thuế, sau đó là điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp.
Điều tra định giá thấp tiền tệ, chính sách của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng bị coi là một chương trình trợ cấp. Điều tra kinh tế phi thị trường theo ngành: một số ngành cụ thể của Việt Nam, như ngành thép Việt Nam liên tục bị các quốc gia như Canada, Mexico và Brazil điều tra về yếu tố kinh tế phi thị trường.
Cùng với đó, phạm vi điều tra ngày càng mở rộng không chỉ tập trung vào các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như sắt thép, dệt may, da giày, điện tử… thì hiện nay ngay cả những mặt hàng có giá trị nhỏ như vỏ viên nhộng, túi giấy, hộp nhựa, đinh thép, sợi đúc…cũng bị điều tra. "Điều này cho thấy bất cứ mặt hàng nào cũng có thể bị điều tra, chứ không chỉ riêng những mặt hàng lớn nữa. Cơ quan điều tra liên tục áp đặt những yêu cầu rất khó, đòi hỏi những thông tin chi tiết mà doanh nghiệp không có sẵn, cần thời gian tổng hợp, thậm chí cả những thông tin nhạy cảm của doanh nghiệp…”, bà Nga cảnh báo.
Chính vì vậy, việc nâng cao năng lực phòng vệ thương mại đã trở thành yêu cầu cấp thiết, mang tính sống còn đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Vì vậy, các doanh nghiệp cần chủ động nâng cao nhận thức và năng lực trong việc sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại. Tận dụng hiệu quả các lợi thế mà hội nhập quốc tế mang lại, đồng thời ứng phó linh hoạt trước những biến động của thị trường toàn cầu, cần tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Đồng hành cùng doanh nghiệp nâng cao năng lực phòng vệ thương mại, thời gian qua, Cục Phòng vệ thương mại đã chủ động triển khai nhiều chương trình như xây dựng hệ thống cảnh báo sớm nhằm giúp các doanh nghiệp chủ động phát hiện và ứng phó kịp thời với các vụ kiện phòng vệ thương mại. Hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp, đồng thời duy trì và mở rộng thị trường xuất khẩu. “Nhờ những nỗ lực này, đến nay, Việt Nam đã bảo vệ thành công hơn 50% số vụ phòng vệ thương mại, giúp nhiều ngành hàng giữ vững thị trường xuất khẩu trị giá hàng tỷ USD.” Ông Tâm, chia sẻ.
