Chiều ngày 19/11/2025, tại Trụ sở Tổ dân phố Thọ Xuân, phường Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa, Báo Công lý (Cơ quan của Tòa án nhân dân tối cao) đã chủ trì phối hợp với Tòa án nhân dân Khu vực 4 – Thanh Hóa và Bộ Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4 tổ chức thành công Phiên tòa giả định tuyên truyền pháp luật về phòng, chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU).
Phiên tòa giả định được tổ chức với mục tiêu hàng đầu là cụ thể hóa và thực thi nghiêm túc Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác IUU. Mục đích chính là sử dụng hình thức xét xử công khai, lưu động để truyền tải thông điệp về tính nghiêm minh của pháp luật và hậu quả hình sự đối với các hành vi vi phạm. Qua đó, khẳng định quyết tâm chính trị của hệ thống tư pháp Việt Nam trong nỗ lực gỡ cảnh báo "thẻ vàng" của Ủy ban Châu Âu (EC).
Phiên tòa giả định đã công khai xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đối với hai bị cáo: Trần Văn Khánh (Chủ tàu, sinh năm 1985) và Dương Minh Hiền (Thuyền trưởng, sinh năm 1987). Theo Cáo trạng của Viện Kiểm sát nhân dân Khu vực 4 – Thanh Hóa, do Kiểm sát viên Nguyễn Hồng Nhung công bố, các bị cáo đã có hành vi cấu kết chặt chẽ để thực hiện tội phạm.
Hành vi đặc biệt nghiêm trọng được làm rõ tại phiên tòa là việc Khánh chỉ đạo Hiền tháo gỡ hai thiết bị giám sát hành trình (VMS) của tàu và xóa số tàu cá. Hành động này không chỉ vi phạm nghiêm trọng quy định về quản lý tàu cá mà còn cấu thành tội Gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử, vì đã làm tê liệt hoạt động của thiết bị giám sát trong quá trình đi lại.
Các nội dung tuyên truyền tập trung vào việc áp dụng pháp luật hình sự, đặc biệt là Tội Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép (Điều 348 BLHS) và Tội Gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử (Điều 287 BLHS) – hai tội danh thường đi kèm với hoạt động khai thác IUU trên vùng biển nước ngoài.
Các hành vi này vi phạm nghiêm trọng quy định về quản lý tàu cá và cấu thành tội Gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử, đồng thời liên quan đến tội Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép.
Phiên tòa tiến hành đầy đủ thủ tục tranh tụng, xét hỏi, với sự tham gia của Luật sư bào chữa Nguyễn Bá Huy và hai người làm chứng Lê Tuấn Linh, Nguyễn Tiến Phát. Các tình tiết được phân tích kỹ lưỡng để ngư dân nhận thức rõ ràng hậu quả pháp lý của từng hành vi.
Kết quả xét xử, bị cáo Trần Văn Khánh: 6 năm tù về tội “Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép” + 4 năm tù về tội “Gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử”. Tổng hợp hình phạt: 10 năm tù, tính từ ngày tạm giam 25/10/2024.
Dương Minh Hiền: 5 năm tù về tội “Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép” + 3 năm tù về tội “Gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử”. Tổng hợp hình phạt: 8 năm tù, tính từ ngày tạm giam 25/10/2024.
Tham dự phiên tòa giả định, nhiều ngư dân đánh giá rằng phiên tòa giả định đã giúp họ hiểu sâu hơn về những rủi ro pháp lý mà trước đây họ chưa từng hình dung hết. Trong số đó, ông Phạm Gia Linh (56 tuổi), chủ tàu cá trú tại phường Sầm Sơn, chia sẻ rằng bản thân ông và nhiều đồng nghiệp từng nghĩ việc tắt VMS hoặc đi chệch ranh giới biển chỉ là vi phạm hành chính.
“Thông qua phiên tòa, tôi thực sự hiểu rõ mức độ nghiêm trọng của việc can thiệp vào thiết bị giám sát hay tổ chức cho người khác ra vùng biển nước ngoài. Thấy rõ rằng đó không còn là lỗi nhỏ, mà có thể phải chịu án tù nhiều năm. Từ nay tôi và anh em trên tàu tuyệt đối không dám vi phạm nữa,” ông Linh nói.
Tác động của phiên tòa không chỉ dừng lại ở những người trực tiếp làm nghề biển, mà còn lan tỏa đến cộng đồng dân cư tại khu phố ven biển. Ông Lê Viết Thắng, 75 tuổi, một người cao tuổi tại khu phố Thành Thái, cho biết đây là lần đầu ông được xem một phiên tòa được mô phỏng rõ ràng, có tình tiết, nhân chứng và tranh tụng như thật. Theo ông Thắng, hình thức tuyên truyền này dễ hiểu, không khô khan, giúp người dân, nhất là lớp trẻ có thể nhìn thấy cụ thể hậu quả của những hành vi mà họ có thể từng xem nhẹ. “Không chỉ ngư dân, mà người lớn tuổi như chúng tôi cũng nắm được pháp luật để còn nhắc nhở con cháu,” ông chia sẻ.
Trong quá trình xét xử, thông qua các tình huống giả định được tái hiện một cách sinh động, Thẩm phán – Chủ tọa phiên tòa đã khéo léo lồng ghép những phân tích chuyên môn về hậu quả pháp lý của từng hành vi vi phạm. Từ việc cố ý tháo gỡ thiết bị giám sát hành trình (VMS), vượt ranh giới biển cho đến hành vi tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép, từng tình tiết đều được Chủ tọa dừng lại làm rõ, chỉ rõ căn cứ pháp luật và mức chế tài tương ứng theo quy định của Bộ luật Hình sự. Cách truyền đạt trực quan, dễ hiểu này giúp bà con ngư dân nắm bắt sâu sắc hơn bản chất của các hành vi IUU mà lâu nay họ thường xem nhẹ hoặc hiểu chưa đầy đủ.
Không khí theo dõi tại hiện trường cho thấy ngư dân rất quan tâm và chủ động tiếp thu, liên tục trao đổi với nhau về những rủi ro có thể gặp phải nếu vi phạm. Nhiều người thừa nhận rằng chỉ khi được chứng kiến toàn bộ quy trình xét hỏi, tranh tụng và phần phân tích của Hội đồng xét xử, họ mới hiểu rõ mức độ nghiêm trọng của việc can thiệp thiết bị VMS hay đưa tàu ra khai thác tại vùng biển nước ngoài. Điều này góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật, đồng thời giúp địa phương giữ vững uy tín trong bối cảnh cả nước đang nỗ lực gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban Châu Âu.
Nhờ sự đan xen linh hoạt giữa tình huống mô phỏng và giải thích pháp lý ngay tại sân phiên tòa, hoạt động tuyên truyền lần này được đánh giá là một cách tiếp cận hiệu quả. Pháp luật được chuyển tải không phải bằng những khẩu hiệu hay văn bản khô khan mà qua câu chuyện, nhân vật và diễn biến thực tế, giúp người xem dễ nhớ, dễ hiểu và thay đổi hành vi. Sự phối hợp giữa Báo Công lý, Tòa án nhân dân và lực lượng Cảnh sát biển tiếp tục khẳng định quyết tâm của các cơ quan chức năng trong công tác phòng, chống khai thác IUU, hướng tới một nghề cá phát triển bền vững và mục tiêu sớm gỡ bỏ cảnh báo “thẻ vàng”.
Hà Khải