Ký ức xanh của người Như Xuân
Cây chè bén rễ trên các xã thuộc huyện Như Xuân (cũ) từ những năm 1970, đặc biệt là các xã Thượng Ninh, Hóa Quỳ, Hồi Xuân… có diện tích trồng lên tới hàng trăm hecta. Khi ấy, chè là “cây cứu đói”, giúp hàng trăm hộ dân có việc làm và thu nhập ổn định.
Theo thời gian, năng suất và thu nhập từ chè mang lại đã không thể giúp bà con trang trải, nên diện tích chè dần bị thu hẹp, nhường đất cho các cây trồng khác như keo và dứa. Tuy vậy, chè vẫn được đánh giá là cây trồng cho hiệu quả kinh tế ổn định và bền vững nhất ở vùng đồi núi này.
Trước đây, thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Như Xuân lần thứ XXIII về “Tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững”, huyện đã ban hành Đề án Phát triển vùng chè nguyên liệu phục vụ chế biến và xuất khẩu giai đoạn 2021–2025, định hướng đến 2030.
Mục tiêu của đề án là hình thành vùng nguyên liệu chè khoảng 400 ha, nâng sản lượng từ 3.000 tấn lên 7.500 tấn mỗi năm, tạo việc làm cho 400 hộ dân với hơn 1.000 lao động. Đây được xem là cú hích lớn để khôi phục cây chè truyền thống, mở ra hướng phát triển bền vững cho nông dân.
Một trong những bước ngoặt của vùng chè Như Xuân là sự ra đời của HTX Dịch vụ Nông lâm nghiệp và sản xuất chè hữu cơ Thanh Vân và HTX Mắc ca Thành Phát vào năm 2022. Hai hợp tác xã này đã trở thành đầu mối thu mua, chế biến chè nguyên liệu cho các hộ dân, đồng thời mạnh dạn đầu tư cơ giới hóa, hiện đại hóa quy trình sản xuất.
Nhờ đó, năng suất và chất lượng chè được nâng lên rõ rệt, sản phẩm được thị trường trong và ngoài tỉnh đón nhận. Tuy nhiên, quá trình phát triển vẫn còn nhiều khó khăn. Phần lớn hộ dân vẫn sử dụng giống chè cũ, kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hái chưa đồng bộ, trong khi thiếu cơ sở chế biến sâu và đầu ra ổn định.
Ông Nguyễn Văn Vũ, Giám đốc HTX chè Thanh Vân, chia sẻ: “Nghề trồng chè có từ đời cha ông, là kế sinh nhai giúp người dân thoát nghèo. Năm 2023, sản phẩm Chè Thanh Vân được công nhận đạt OCOP 3 sao. Tuy nhiên, sản lượng tiêu thụ còn chậm, chủ yếu bán lẻ, chưa vươn được ra thị trường lớn.”
Tại xã Thượng Ninh, diện tích chè hiện đạt khoảng 42 ha. Dù người dân tích cực chuyển đổi cây kém hiệu quả sang trồng chè, song quy mô còn nhỏ lẻ, manh mún.
Liên kết – chìa khóa cho sự phát triển bền vững
Để vực dậy cây chè, một số địa phương đã triển khai hàng loạt chính sách hỗ trợ cụ thể. Người dân trồng mới chè được hỗ trợ 25 triệu đồng/ha, còn các hợp tác xã và doanh nghiệp liên kết sản xuất được hỗ trợ 5 triệu đồng/ha.
Bên cạnh đó, chính quyền địa phương cũng huy động sự đồng hành của doanh nghiệp và các tổ chức phát triển, cùng chung tay nghiên cứu, tìm giải pháp cho cây chè phát triển bền vững. Đặc biệt, địa phương đã phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu giống chè miền Bắc và Công ty CP Chế biến chè Phương Đông trong việc xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm chè trên các sàn thương mại điện tử, góp phần mở rộng thị trường tiêu thụ ra ngoài tỉnh, đưa sản phẩm chè Như Xuân đến gần hơn với người tiêu dùng cả nước.
Không chỉ dừng ở đó, Công ty CP Chế biến chè Phương Đông còn hỗ trợ xã Cát Vân một máy xới đất cầm tay trị giá 7 triệu đồng; trong khi Tổ chức Tầm nhìn Thế giới tại Việt Nam tài trợ cho HTX Thanh Vân hai máy vò và hai máy sấy trị giá 70 triệu đồng, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, giảm chi phí nhân công và cải thiện chất lượng chế biến.
Những hỗ trợ thiết thực ấy không chỉ giúp người trồng chè bớt nhọc nhằn, mà còn mở ra bước chuyển quan trọng: đưa sản phẩm chè truyền thống hòa vào dòng chảy của thị trường hiện đại, nơi thương hiệu và chất lượng trở thành chìa khóa để vươn xa.
Ngoài các giống chè truyền thống, Như Xuân còn mạnh dạn trồng thử nghiệm những giống mới như Kim Tuyên, PH8, PH9, cho năng suất cao, chất lượng tốt, phù hợp với chế biến chè xanh và chè đen.
Những giống chè mới cũng cho thấy hiệu quả vượt trội: năng suất năm đầu đạt khoảng 1,3 tấn/ha, sang năm thứ hai tăng lên 2,5 tấn/ha – kết quả đáng khích lệ đối với vùng đồi núi như Thượng Ninh, nơi người dân vẫn bền bỉ gìn giữ nghề truyền thống giữa bao khó khăn.
Song song với đó, địa phương đang đa dạng hóa sản phẩm từ chè như chè khô, chè túi lọc, chè hòa tan… nhằm mở rộng thị trường và nâng giá trị hàng hóa. Theo kế hoạch, năm 2025, toàn vùng sẽ trồng mới thêm 20 ha chè nguyên liệu, thay thế những diện tích cây trồng kém hiệu quả, nâng tổng diện tích lên gần 200 ha.
Để đạt mục tiêu này, chính quyền tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân, đồng thời triển khai đồng bộ các giải pháp về giống, kỹ thuật, cơ giới hóa và xúc tiến thương mại, tạo nền tảng vững chắc cho việc xây dựng thương hiệu chè Như Xuân.
Hiện nay, sản phẩm chè Như Xuân – đặc biệt là Chè Thanh Vân – đã được giới thiệu trên các sàn thương mại điện tử của tỉnh và khu vực, bước đầu tiếp cận khách hàng trẻ và thị trường thành thị. Đây là tín hiệu tích cực cho hành trình chuyển mình từ nông sản địa phương sang sản phẩm mang thương hiệu vùng miền.
Câu chuyện phát triển cây chè Như Xuân không chỉ là hành trình khôi phục một cây trồng truyền thống, mà còn là minh chứng cho tư duy làm nông mới gắn sản xuất với thị trường, lấy chất lượng và thương hiệu làm trọng tâm. Khi người nông dân, hợp tác xã và chính quyền cùng chung tay, cây chè không chỉ mang lại thu nhập, mà còn trở thành “thương hiệu xanh” – biểu tượng cho sức sống và bản sắc của vùng đất Như Xuân./.
