PV: Du lịch mang lại nguồn lực lớn nhưng cũng đặt ra nguy cơ “thương mại hóa” văn hóa địa phương. Ninh Bình sẽ chấp nhận đánh đổi điều gì và bảo vệ điều gì đến cùng để vừa phát triển, vừa giữ được vẻ nguyên bản của Tràng An?
Ông Phạm Duy Phong: Du lịch đã và đang mang lại cho Ninh Bình nguồn lực phát triển rất quan trọng, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống người dân và khẳng định vị thế của tỉnh trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế. Tuy nhiên, chúng tôi luôn ý thức rõ rằng nếu thiếu bản lĩnh quản lý và tầm nhìn dài hạn, du lịch cũng có thể trở thành yếu tố làm phai nhạt những giá trị văn hóa, cảnh quan – vốn là linh hồn của vùng đất Cố đô.
Quan điểm nhất quán của Ninh Bình là chỉ chấp nhận đánh đổi những yếu tố có thể điều chỉnh, hoàn thiện bằng tri thức, công nghệ và quản trị hiện đại. Đó là việc tái cấu trúc mô hình khai thác dịch vụ, thay đổi phương thức tổ chức sản phẩm, đầu tư hạ tầng theo hướng xanh hơn, kiểm soát lưu lượng khách chặt chẽ hơn, hay dành nguồn lực lớn hơn cho bảo tồn, phục hồi hệ sinh thái. Những gì có thể cải thiện để phát triển bền vững, chúng tôi sẵn sàng thay đổi.
Nhưng có những giá trị mà Ninh Bình kiên quyết bảo vệ đến cùng, tuyệt đối không đánh đổi, kể cả khi phải chấp nhận hy sinh lợi ích kinh tế trước mắt. Đó là tính nguyên bản của cảnh quan Tràng An, bản sắc văn hóa và lối sống của cộng đồng địa phương, cũng như tính toàn vẹn, xác thực của Di sản thế giới – một tài sản không chỉ của riêng Ninh Bình mà của quốc gia và nhân loại.
Chúng tôi lựa chọn con đường khó nhưng bền vững: phát triển du lịch trong giới hạn bảo tồn, đặt giá trị lâu dài lên trên tăng trưởng ngắn hạn, để “hồn cốt” Tràng An được gìn giữ trọn vẹn cho các thế hệ tương lai.
PV: Đầu tư hạ tầng là cần thiết, nhưng làm thế nào để công trình hiện đại không “lạc điệu” trong không gian di sản Tràng An?
Ông Phạm Duy Phong: Đầu tư hạ tầng là điều kiện tiên quyết để du lịch phát triển chuyên nghiệp và bền vững. Hạ tầng tốt giúp nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng khả năng kết nối và mở rộng không gian phát triển cho du lịch cũng như kinh tế địa phương.
Tuy nhiên, với một không gian di sản đặc thù như Tràng An, chúng tôi xác định rất rõ: hạ tầng phải phục vụ di sản, chứ không được lấn át di sản. Mọi hoạt động đầu tư đều được đặt trong khuôn khổ kiểm soát chặt chẽ về quy hoạch, kiến trúc và cảnh quan, đặc biệt tại vùng lõi và vùng đệm Di sản, tuân thủ nghiêm các khuyến nghị của UNESCO và quy định pháp luật.
Nhà nước tập trung đầu tư hạ tầng thiết yếu, bảo tồn và phục dựng di sản; khu vực tư nhân phát triển sản phẩm, dịch vụ theo định hướng được kiểm soát. Các công trình mới được khuyến khích sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, kiến trúc hài hòa với cảnh quan tự nhiên.
Quan trọng hơn cả là vai trò của cộng đồng. Khi người dân được đảm bảo sinh kế và trực tiếp hưởng lợi từ du lịch, họ sẽ trở thành lực lượng bảo vệ di sản hiệu quả nhất, góp phần giữ gìn vẻ trầm mặc, nguyên bản của Tràng An.
PV: Theo ông, vai trò của cộng đồng cần được nâng lên như thế nào để họ thực sự là chủ nhân di sản, không chỉ là người phục vụ du khách?
Ông Phạm Duy Phong: Ngay từ đầu, Ninh Bình đã xác định cộng đồng địa phương là chủ thể trung tâm trong bảo tồn và phát huy giá trị Di sản. Ở Tràng An, bảo tồn luôn gắn liền với sinh kế, phát triển du lịch song hành với nâng cao đời sống người dân.
Quá trình chuyển dịch từ nông nghiệp sang dịch vụ du lịch theo hướng tăng trưởng xanh đã tạo việc làm ổn định cho hàng chục nghìn lao động, đặc biệt là người dân vùng lõi Di sản. Các mô hình chèo thuyền, du lịch cộng đồng, làng nghề, trình diễn văn hóa dân gian… giúp người dân vừa có thu nhập, vừa trực tiếp tham gia gìn giữ di sản.
Quan trọng hơn, cộng đồng không chỉ “được hưởng lợi” mà đang từng bước hình thành ý thức tự giác bảo vệ Di sản, coi việc giữ gìn cảnh quan, văn hóa là trách nhiệm và niềm tự hào của chính mình. Mối quan hệ “bảo tồn tạo sinh kế – sinh kế nuôi dưỡng bảo tồn” đã tạo nền tảng bền vững cho du lịch Tràng An và được UNESCO đánh giá cao.
PV: Trong 10–15 năm tới, Ninh Bình sẽ định vị mình là “thiên đường sinh thái – văn hóa” hay “thủ phủ du lịch xanh”?
Ông Phạm Duy Phong: Chúng tôi không đặt vấn đề lựa chọn giữa hai khái niệm, mà hướng tới một tầm nhìn tổng hợp: trở thành điểm đến du lịch xanh tiêu biểu, dựa trên nền tảng di sản sinh thái và văn hóa đặc sắc.
Với Di sản kép Tràng An, Ninh Bình nhận thức rõ rằng du lịch chỉ có thể phát triển bền vững khi gắn chặt với bảo vệ môi trường, giảm phát thải và nâng cao chất lượng sống của cộng đồng. Tỉnh đang triển khai nhiều giải pháp phát triển du lịch xanh như giảm rác thải nhựa, sử dụng năng lượng tái tạo, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và nâng cao nhận thức cho người dân, du khách.
Trong tầm nhìn 10–15 năm tới, Ninh Bình hướng tới trở thành trung tâm du lịch di sản – sinh thái – văn hóa – tâm linh của Việt Nam và khu vực Đông Nam Á; đồng thời là một “thủ phủ du lịch xanh” phát triển có kiểm soát, có bản sắc và có trách nhiệm.
PV: Nhìn lại 10 năm qua, điều gì khiến ông tự hào nhất và trăn trở nhất? Mục tiêu lớn nhất trong 10 năm tới là gì?
Ông Phạm Duy Phong: Điều khiến tôi tự hào nhất là du lịch Ninh Bình đã vươn lên mạnh mẽ, trở thành động lực phát triển kinh tế – xã hội quan trọng, đồng thời nâng cao rõ rệt đời sống của người dân. Tràng An không chỉ là điểm đến nổi tiếng mà còn là biểu tượng của sự hài hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển.
Trăn trở lớn nhất vẫn là bài toán giữ gìn nguyên vẹn bản sắc và cảnh quan Cố đô trong bối cảnh tăng trưởng nhanh. Áp lực phát triển luôn hiện hữu, đòi hỏi ngành du lịch phải thận trọng trong từng quyết định, đặt lợi ích lâu dài lên trên lợi ích trước mắt.
Trong 10 năm tới, mục tiêu lớn nhất của chúng tôi là xây dựng Ninh Bình trở thành biểu tượng của phát triển du lịch bền vững – nơi hiện đại hóa nhưng không đánh đổi bản sắc, nơi người dân là chủ thể và di sản được gìn giữ nguyên giá trị. Đó là con đường khó, nhưng là con đường đúng và bền vững nhất đối với Ninh Bình./.
