Hiện nay, trước những lo ngại về an toàn thực phẩm, sức khỏe con người và môi trường, giải pháp sinh học đặc trị tuyến trùng đang trở thành xu hướng tất yếu, vừa bảo vệ cây trồng, vừa góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, bền vững.
- Tuyến trùng - “kẻ giấu mặt” trong đất: Tuyến trùng là loài sinh vật dạng giun tròn, kích thước siêu nhỏ (0,5 - 2 mm), sống trong đất và tấn công rễ cây. Khi ký sinh, chúng đâm chích, hút dinh dưỡng làm rễ phình to, tạo u sưng hoặc bị hoại tử.
Hậu quả: Bộ rễ tổn thương nghiêm trọng, giảm khả năng hút nước và dinh dưỡng. Cây còi cọc, vàng lá, chậm phát triển, giảm năng suất từ 20 - 60%, thậm chí mất trắng. Tạo “cửa ngõ” cho nấm, vi khuẩn gây bệnh như Fusarium, Phytophthora… xâm nhập. Các cây trồng dễ bị tuyến trùng hại: hồ tiêu, cà phê, cây ăn quả (cam, quýt, xoài, bơ), rau màu (cà chua, dưa, dưa hấu), hoa kiểng…
- Hạn chế của thuốc hóa học trong trị tuyến trùng: Trong quá khứ, nông dân thường dùng thuốc trừ tuyến trùng hóa học (như carbofuran, fenamiphos, oxamyl…) để kiểm soát. Tuy nhiên, giải pháp này bộc lộ nhiều nhược điểm: Gây độc hại cao cho con người, động vật, vi sinh vật có lợi trong đất. Ô nhiễm môi trường đất, nước và tồn dư hóa chất trong nông sản, khó đáp ứng yêu cầu xuất khẩu. Hiệu lực giảm dần do tuyến trùng thích nghi, kháng thuốc. Làm đất chai cứng, suy thoái vì tiêu diệt luôn hệ vi sinh vật hữu ích. Chính vì vậy, xu hướng hiện nay là chuyển từ hóa học sang sinh học – sử dụng các chế phẩm sinh học an toàn, thân thiện môi trường nhưng vẫn kiểm soát hiệu quả tuyến trùng.
- Giải pháp sinh học đặc trị tuyến trùng
Các chế phẩm sinh học đặc trị tuyến trùng thường dựa trên vi sinh vật đối kháng hoặc chất chiết xuất tự nhiên có khả năng ức chế, tiêu diệt tuyến trùng.
Nhóm vi sinh vật đối kháng: Nấm Paecilomyces lilacinus: Ký sinh trứng tuyến trùng, phá hủy vòng đời sinh sản. Nấm Trichoderma spp.: Tấn công tuyến trùng, đồng thời bảo vệ rễ khỏi nấm bệnh. Vi khuẩn Bacillus subtilis, Bacillus firmus: Tiết kháng sinh ức chế tuyến trùng, tạo màng bảo vệ rễ. Vi khuẩn Pseudomonas fluorescens: Cạnh tranh dinh dưỡng, hạn chế tuyến trùng phát triển.
- Nhóm chiết xuất thảo mộc: Dầu neem (Azadirachtin): Có khả năng làm tuyến trùng mất khả năng sinh sản. Tinh chất tỏi, gừng, ớt: Ức chế hoạt động và di chuyển của tuyến trùng.
- Cơ chế tác động: Giảm mật số tuyến trùng: Vi sinh vật tấn công trực tiếp trứng, ấu trùng. Kích thích rễ tái sinh: Một số chủng Bacillus, Trichoderma tiết hormone sinh trưởng (IAA, GA3) kích thích cây đâm rễ mới. Cải thiện hệ vi sinh đất: Tăng mật số vi sinh vật có lợi, tạo môi trường đất khỏe mạnh, bền vững.
- Hiệu quả mang lại cho cây trồng: Khi áp dụng giải pháp sinh học đặc trị tuyến trùng: Rễ phục hồi nhanh: Sau khi tuyến trùng bị khống chế, cây bắt đầu đâm chồi rễ mới khỏe mạnh, tơ rễ trắng nhiều, tăng khả năng hấp thụ dinh dưỡng. Cây khỏe, tăng sức đề kháng: Cây ít bị vàng lá, héo rũ, sinh trưởng mạnh mẽ. Năng suất, chất lượng tăng: Sản phẩm nông sản đạt tiêu chuẩn an toàn, dễ dàng xuất khẩu. Đất đai màu mỡ lâu dài: Giữ được hệ sinh vật đất cân bằng, cải tạo độ tơi xốp và khả năng giữ ẩm. An toàn và thân thiện môi trường: Không gây độc hại cho người sản xuất, không tồn dư trong nông sản.
Quy trình ứng dụng giải pháp sinh học. Để đạt hiệu quả cao, nông dân/doanh nghiệp nên áp dụng đúng quy trình: Khảo sát mật số tuyến trùng trong đất trước khi xử lý. Xử lý đất trước khi trồng: Dùng chế phẩm sinh học trộn vào phân hữu cơ, bón lót để giảm mật số tuyến trùng. Bón định kỳ vào gốc: Dùng chế phẩm vi sinh (Trichoderma, Bacillus, Paecilomyces) hòa nước tưới hoặc rải trực tiếp vào gốc. Kết hợp hữu cơ vi sinh: Bổ sung phân hữu cơ vi sinh để nuôi dưỡng hệ vi sinh có lợi, tăng độ phì nhiêu đất. Luân canh cây trồng: Trồng xen các cây ít bị tuyến trùng hại (ngô, cải, hoa cúc vạn thọ) để cắt đứt vòng đời tuyến trùng. Theo dõi định kỳ: Ghi nhận sự thay đổi ở bộ rễ, mật số tuyến trùng để điều chỉnh liều lượng, tần suất.
- Những lưu ý khi sử dụng giải pháp sinh học. Kiên trì: Khác với hóa chất, chế phẩm sinh học cần thời gian để phát huy tác dụng (2 – 4 tuần). Điều kiện đất: Đất cần có độ ẩm thích hợp để vi sinh vật tồn tại và phát triển. Bảo quản chế phẩm: Giữ nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp để duy trì hiệu lực. Kết hợp đồng bộ: Ngoài xử lý vi sinh, cần quản lý dinh dưỡng, tưới tiêu, chăm sóc hợp lý để cây nhanh phục hồi.
- Xu hướng tất yếu trong nông nghiệp hiện đại. Ngày nay, người tiêu dùng trong nước và quốc tế ngày càng quan tâm đến sản phẩm “sạch - an toàn - bền vững”. Việc lạm dụng thuốc hóa học sẽ khiến nông sản khó xuất khẩu, thậm chí mất thị trường. Vì vậy, giải pháp sinh học đặc trị tuyến trùng không chỉ giúp phục hồi rễ nhanh, cây khỏe mạnh, mà còn là chìa khóa để nâng cao giá trị nông sản Việt Nam. Đồng thời, đây cũng là hướng đi phù hợp với chiến lược nông nghiệp xanh, tuần hoàn, phát thải thấp mà Chính phủ đang khuyến khích.
Tuyến trùng là mối đe dọa “vô hình” nhưng cực kỳ nguy hiểm với cây trồng. Nếu trước đây nông dân phải phụ thuộc vào thuốc hóa học độc hại, thì nay giải pháp sinh học đặc trị tuyến trùng đã mở ra một hướng đi bền vững: an toàn, hiệu quả, phục hồi rễ nhanh, giúp cây khỏe mạnh, tăng năng suất và bảo vệ môi trường. Đầu tư vào giải pháp sinh học chính là đầu tư cho tương lai của nông nghiệp Việt Nam – xanh, sạch, bền vững và hội nhập quốc tế./.
