Mới đây, sự kiện gần 2.000 container sầu riêng tại Đắk Lắk bị “ách” lại trên đường vận chuyển sang Trung Quốc do các Trung tâm kiểm nghiệm được phía Trung Quốc chỉ định đồng loạt đóng cửa để bảo trì, một lần nữa “báo động đỏ” với Đắk Lắk nói riêng và Việt Nam nói chung về vấn đề tuân thủ rào cản kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc hàng hoá xuất nhập khẩu của thị trường thế giới. Vậy phải làm gì để vượt qua thách thức đó? Phóng viên Doanh nghiệp & Kinh tế xanh đã có cuộc trao đổi với ông Đỗ Tuấn Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk) xung quanh vấn đề này.
PV: Thưa ông, tỉnh Đắk Lắk có những tiềm năng, lợi thế gì trong việc phát triển nông sản hàng hoá xuất khẩu?
- Đối với tỉnh Đắk Lắk trước và sau sát nhập, điều kiện tự nhiên vẫn luôn là một tiềm năng và lợi thế to lớn để phát triển nông nghiệp hàng hóa với nhiều loại cây trồng có lợi thế xuất khẩu với diện tích, sản lượng, chất lượng hàng đầu cả nước như Cà phê, Hồ tiêu, Ca cao, Maca và Trái cây. Chúng ta cũng có lợi thế rất lớn về chăn nuôi và thủy sản và đặc biệt là có những thương hiệu nổi tiếng như Cà phê Buôn Ma Thuột, Cá ngừ đại dương Phú Yên và sắp tới là Sầu riêng ... Vì vậy trong thời gian qua, nông nghiệp luôn được xem như là trụ đỡ, là mũi nhọn để địa phương phát triển. Theo tổng hợp số liệu từ hai tỉnh sau hợp nhất thì tổng diện tích gieo trồng của Đắk Lắk hiện nay ước đạt khoảng 800.000 ha, trong đó đất trồng cây công nghiệp lâu năm và cây ăn quả chiếm phần lớn. Ngành chăn nuôi của tỉnh sau hợp nhất cũng có lợi thế lớn khi quy mô lớn hơn, với tổng đàn gia súc, gia cầm ước đạt gần 23,4 triệu con; tổng sản lượng thịt đạt gần 314.000 tấn… Chăn nuôi quy mô trang trại công nghiệp tiếp tục được đẩy mạnh, gắn với an toàn sinh học và đầu ra thị trường. Trong khi đó, khai thác thủy sản tiếp tục là thế mạnh của các địa phương vùng Đông Đắk Lắk, đóng góp hơn 87.000 tấn vào tổng sản lượng toàn ngành thủy sản năm 2024.
PV: Với những lợi thế trên, hiệu quả hoạt động xuất nhập khẩu lĩnh vực nông sản ra sao thưa ông?
- Hoạt động xuất nhập khẩu của Đắk Lắk trong lĩnh vực nông sản những năm gần đây cũng đã và đang phát triển mạnh mẽ, trở thành động lực quan trọng góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của cả nước. Tuy nhiên, mặc dù giá trị xuất khẩu nông sản liên tục tăng nhưng kim ngạch xuất khẩu nông sản thì vẫn còn hạn chế. Một trong những nguyên nhân là các doanh nghiệp của Việt Nam nói chung và Đắk Lắk nói riêng bị động trước những rào cản về tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc đang là những yêu cầu bắt buộc của các thị trường nhập khẩu, nhất là ở các nước phát triển. Thực ra, nói về những yêu cầu đối với tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc thì đây chính là những quy định mang tính xây dựng. Nó hướng đến một thị trường lành mạnh, những nền sản xuất xanh, sạch và minh bạch mà ngay cả ở Việt Nam chúng ta cũng đã và đang hướng đến điều này nhằm bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng và nâng cao giá trị, uy tín nông sản Việt.
Xin ví dụ về một ngành hàng nông sản đang được dư luận rất quan tâm trong thời gian gần đây là ngành hàng sầu riêng; một trong những ngành hàng có tốc độ tăng trưởng và xuất khẩu mạnh nhất Việt Nam. Tuy luôn được xem là loại trái cây “vua” nhưng xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam phụ thuộc gần như hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc (là thị trường tiêu thụ đến 90% sản lượng). Trước đây thị trường này vốn được xem là “dễ tính” nhưng nay, đối với sầu riêng quả tươi để được xuất khẩu sang Trung Quốc, chúng ta phải tuân thủ tuyệt đối các điều kiện họ khuyến cáo như: phải có mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói được phía họ phê duyệt; và đáp ứng các yêu cầu tại Nghị định thư về kiểm dịch thực vật đối với quả sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) cũ và Tổng cục Hải quan Trung Quốc ký kết. Cụ thể như tuân thủ các luật, quy định và tiêu chuẩn liên quan đến an toàn thực phẩm (dư lượng thuốc BVTV, kim loại nặng…); không nhiễm đối tượng kiểm dịch thực vật (rệp sáp, ruồi đục quả) và quan trọng nhất hiện nay là các lô hàng sầu riêng khi xuất qua Trung Quốc buộc phải có kết quả kiểm nghiệm của các phòng kiểm nghiệm được phía Trung Quốc chỉ định đảm bảo yêu cầu về dư lượng kim loại nặng Cadimi (Cd) và chất vàng Ô (Auramine O - chất dùng tạo màu trong công nghiệp có độc tố). Có thể thấy là yêu cầu đối với tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc hiện nay đã trở thành những quy định mang tính bắt buộc đối với các nước xuất khẩu.
PV: Xin ông nói rõ thêm việc tuân thủ quy định về chất lượng, an toàn thực phẩm và đảm bảo về Truy xuất nguồn gốc của Nông sản của Đắk Lắk, Việt Nam trong thời gian qua?
- Từ cuối năm 2021, Bộ NN&PTNT đã ra Thông tư số 17/2021/TT-BNNPTNT ngày 20/12/2021 quy định về truy xuất nguồn gốc, thu hồi và xử lý thực phẩm không bảo đảm an toàn thuộc phạm vi quản lý của Bộ NN&PTNT. Tuy nhiên nhìn lại thực trạng cho thấy, vấn đề đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc của Việt Nam nói chung và Đắk Lắk nói riêng lại rất đáng lo ngại. Chỉ riêng với vấn đề Trung Quốc tăng cường kiểm soát kim loại nặng Cadimi và chất vàng Ô như đã nói ở trên,tuy là mới nhưng hậu quả của nó đã rất nặng nề. Đó là trong đầu vụ mùa năm nay có rất nhiều lô hàng sầu riêng của Việt Nam bị cảnh báo nhiễm và trả về, và sản phẩm của nhiều vùng sản xuất sầu riêng không đáp ứng được yêu cầu này để xuất khẩu, dẫn đến việc chúng ta chỉ xuất khẩu được khoảng 30% giá trị so với năm ngoái; giá sầu riêng trong thời gian gần đây cũng vì vậy mà rớt mạnh, gây hoang mang cho cả người sản xuất và tiêu dùng của Việt Nam. Ở Đắk Lắk, lúc mới bắt đầu vào vụ thu hoạch đã có đến hơn 10 chuyến hàng bị phía Trung Quốc cảnh báo, trả về và yêu cầu truy xuất nguồn gốc để khắc phục về dư lượng Cadimi và chất vàng Ô. Đây tuy là sầu riêng của những Doanh nghiệp đăng ký kinh doanh tại Đắk Lắk nhưng lại do các đại lý thu mua ở nhiều tỉnh có sầu riêng và tuy số sầu riêng này đều thuộc các mã vùng trồng, cơ sở đóng gói ở Tiền Giang và các tỉnh Đông Nam Bộ, không phải của Đắk Lắk nhưng cũng làm ảnh hưởng đến uy tín của sầu riêng Đắk Lắk. (Hiện các mã vùng trồng, cơ sở đóng gói này đều đã bị phía Trung Quốc thu hồi).
Điều này cho thấy chúng ta đã và đang rất bị động đối với vấn đề đáp ứng các yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc của các nước nhập khẩu đưa ra. Thực ra, vấn đề Trung Quốc siết chặt quản lý dư lượng Cadimi và chất vàng Ô đã được cảnh báo từ rất lâu và Thái Lan là nước vào vụ mùa trước chúng ta đã bị cảnh báo, trả về nhiều lô hàng nhưng đến vụ mùa sầu riêng của các tỉnh miền Tây và Đông Nam Bộ chúng ta vẫn lay hoay trong xử lý và kết cục là chỉ xuất khẩu được khoảng 30% giá trị so với năm ngoái và giá sầu riêng bị rớt xuống thảm hại.
Đối với Đắk Lắk, trong thời gian qua, Sở NN&PTNT (cũ) và Chi cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản là đơn vị được giao tham mưu chính, ngoài việc thường xuyên cập nhật, phổ biến thông tin, tuyên truyền về vấn đề Cadimi và chất vàng Ô cũng đã đưa vào Kế hoạch năm 2025 giám sát để tránh có dư lượng Cadimi và chất vàng Ô trên quả sầu riêng của tỉnh. Trong năm 2024 chúng tôi kiểm tra 42 mẫu đều đạt trong tỷ lệ cho phép. Đoàn kiểm tra của Thanh tra Sở cũng chưa phát hiện vi phạm về đối tượng kiểm dịch thực vật và chất lượng an toàn thực phẩm phù hợp với tiêu chuẩn an toàn thực phẩm của thị trường Trung Quốc tại các cơ sở được kiểm tra theo chỉ đạo của UBND tỉnh tại Công văn số 7332/UBND-NNMT ngày 12/08/2024 về việc phát triển ngành hàng sầu riêng trên địa bàn tỉnh.
Trước vụ mùa 2025, Sở NN&PTNT đã tích cực tham gia cùng các Bộ ngành Trung ương trong nhiều hội thảo để tìm kiếm giải pháp, giải quyết khó khăn trong xuất khẩu đối với ngành hàng sầu riêng trước yêu cầu của phía Trung Quốc về kiểm soát Cadimi và vàng Ô. Tại địa phương, gần đây Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) và các huyện trọng điểm như Krông Pắk, Cư M’gar, Krông Búk (cũ) đều đã tổ chức hội nghị để đánh giá, tổng kết và đề ra giải pháp tháo gỡ khó khăn cho riêng ngành hàng này và đặc biệt là ngày 24/5/2025, Bộ NN&MT đã phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức thành công Hội nghị Phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững.
Sở NN&MT tỉnh Đắk Lắk đã có nhiều buổi làm việc với Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk; đã và đang phối hợp đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến rộng rãi yêu cầu, quy định về kiểm dịch thực vật, an toàn vệ sinh thực phẩm của nước nhập khẩu để người dân, doanh nghiệp nắm rõ và tuân thủ,chấp hành nghiêm ngặt quy định về sử dụng hóa chất và chất bảo quản sau thu hoạch. Và kết quả là ngày 13/6/2025 đã tổ chức được Hội nghị với chủ đề “Chung tay xây dựng chuỗi sầu riêng xuất khẩu luồng xanh – Vì nền sầu riêng Việt an toàn và bền vững” với đông đảo người tham dự. Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk cũng đã có Kế hoạch cùng Viện Khoa học Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) tổ chức lấy mẫu để đánh giá, xác nhận các vùng sản xuất Sầu riêng an toàn với Cadimi, dự kiến sẽ hoàn thành trước vụ mùa sầu riêng năm 2025.
Về phía UBND tỉnh cũng đã có Quyết định số 291/QĐ-UBND ngày 17/2/2025 “V/v Phê duyệt danh mục nhiệm vụ khoa học và công nghệ thực hiện từ năm 2025”. Trong đó giao Sở Khoa học và Công nghệ thực hiện tuyển chọn, xét giao trực tiếp, thẩm định hồ sơ thuyết minh với đề tài: “Nghiên cứu nguyên nhân và khả năng tích luỹ một số kim loại nặng trên trái sầu riêng trong quá trình sản xuất tại Đắk Lắk”. Đây là động thái tích cực thể hiện sự quan tâm và chủ động của chính quyền địa phương trước thách thức mới.
PV: Vậy theo ông, để giúp nông sản xuất khẩu vượt qua “rào cản” kỹ thuật của thị trường nhập khẩu khó tính một cách căn cơ, chúng ta cần có những giải pháp gì?
- Theo tôi, cần có những giải pháp sau đây: Tăng cường tuyên truyền, khuyến khích các hộ dân, tổ hợp tác, hợp tác xã, Doanh nghiệp cách phòng tránh và phải làm theo quy trình sản xuất nông nghiệp tốt để đảm bảo chất lượng sản phẩm, an toàn thực phẩm đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu và sức khỏe của người sản xuất cũng như người tiêu dùng đối với các ngành hàng nông nghiệp. Tăng cường hợp tác, xây dựng chuỗi liên kết bền vững từ khâu sản xuất đến tiêu thụ và xuất khẩu sản phẩm. Các đơn vị xuất khẩu, cơ sở thu mua, đóng gói, vùng trồng cũng như người sản xuất cùng đồng lòng và có tiếng nói chung trong việc thu mua, tiêu thụ sản phẩm đảm bảo quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên tham gia để chấm dứt tình trạng tranh mua, tranh bán, chốt giá sớm, bỏ cọc…; từng bước nâng cao uy tín, thương hiệu nông sản tỉnh Đắk Lắk nói riêng và của cả Việt Nam nói chung trên thị trường quốc tế. Tăng cường kiểm tra, lấy mẫu giám sát tại vườn của các hộ sản xuất trong vùng trồng đã được cấp mã số (Mã số vùng trồng) ngay trước khi thu hoạch; tại các doanh nghiệp thu mua, tiêu thụ, xuất khẩu (Mã cơ sở đóng gói), các tổ chức, cá nhân được cấp Giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, không để xảy ra tình trạng vi phạm về mã số, về điều kiện đảm bảo an toàn thực phẩm. Nâng cao nhận thức đối với việc bảo vệ uy tín của nông sản Việt Nam, qua việc áp dụng có trách nhiệm việc truy xuất nguồn gốc; sử dụng và phát huy có hiệu quả thương hiệu, các chỉ dẫn địa lý của sản phẩm nông nghiệp Việt Nam. Đầu tư những cơ sở kiểm nghiệm đạt yêu cầu của các nước nhập khẩu tại các vùng nguyên liệu lớn như Tây Nguyên (cũ) và tiến đến kiểm định hải quan ngay tại vùng nguyên liệu để tạo điều kiện thuận lợi cho các ngành hàng nông sản trong xuất khẩu.
PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!
