Thực trạng rác thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp Hà Tĩnh
Ngày nay, việc sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần trong canh tác ngày càng phổ biến, đặc biệt là màng phủ nông nghiệp, chai lọ thuốc bảo vệ thực vật, túi nilon đựng giống, phân bón, bao đựng thức ăn chăn nuôi và vật tư thủy sản.
Hà Tĩnh là địa phương có tỷ trọng nông nghiệp cao trong cơ cấu kinh tế và đang hướng tới phát triển nền nông nghiệp bền vững, xanh và hiện đại.
Sau khi thu hoạch, lượng rác thải nhựa thường được xử lý chưa triệt để. Nguyên nhân chủ yếu là nhận thức của người dân về tác hại của rác thải nhựa còn hạn chế; cơ sở hạ tầng, điểm thu gom, hệ thống phân loại và tái chế chưa đầy đủ; cơ chế, chính sách khuyến khích sử dụng vật liệu thân thiện chưa rõ ràng. Bên cạnh đó, công tác quản lý và giám sát còn phân tán, thiếu tính thống nhất giữa các cấp, ngành.
Theo số liệu nghiên cứu của Viện Môi trường nông nghiệp, tổng phát thải nhựa của cây lúa trung bình là 8,24 kg/ha, bao gồm bao bì thuốc bảo vệ thực vật, màng phủ che mạ, bao bì phân bón, bao bì đựng giống… Như vậy, hệ số phát thải của cây lúa theo diện tích là 8,24 kg/ha, tương đương với 1 tấn lúa phát thải 1,034 kg nhựa.
Với cây ngô, lượng nhựa phát sinh nhiều nhất là từ các loại bao dứa trong quá trình thu hoạch, chiếm 72% tổng lượng nhựa phát sinh trong cả vụ. Lượng nhựa từ bao bì phân bón chiếm 24%, còn lại là nhựa từ bao bì thuốc BVTV. Tổng lượng nhựa phát sinh trung bình trong trồng ngô là 11,06 kg/ha.
Đối với cây ăn quả, lượng nhựa phát sinh trung bình là: cam, bưởi 49 kg/ha/năm. Trong chăn nuôi lợn, lượng nhựa phát thải trung bình là 0,065 kg/con, chủ yếu từ bao bì thức ăn, thuốc thú y và men vi sinh.
Như vậy, với diện tích và cơ cấu sản xuất nông nghiệp hiện nay của tỉnh Hà Tĩnh, lượng chất thải nhựa ước tính hàng năm từ các hoạt động sản xuất là: lúa khoảng 988,8 tấn, ngô khoảng 78,7 tấn, cam bưởi khoảng 576,8 tấn và chăn nuôi lợn khoảng 26,1 tấn.
Tuy nhiên, phần lớn lượng rác thải nhựa sau sử dụng không được thu gom, xử lý đúng quy định, mà bị vứt bỏ bừa bãi trên đồng ruộng, ao hồ, kênh mương, hoặc đốt tự phát tại chỗ, gây ô nhiễm đất, nước và không khí.
Bà Nguyễn Thị Anh (xã Đông Kinh, tỉnh Hà Tĩnh) chia sẻ: Chúng tôi ở đây chuyên làm rau củ các loại, ngày nay, để giữ độ ẩm cho đất và giảm cỏ dại mọc chúng tôi thường phủ lớp nilon trên bề mặt đất. Những tấm nilon này có thể tận dụng được trong 2 mùa sản xuất liên tiếp. Sau khi thu hoạch, những tấm nilon này được tập trung lại để đốt hoặc đưa đến các điểm tập kết rác để họ thu gom.
Một thực trạng dễ nhận thấy, hiện nay, trên cánh cánh đồng, các loại vỏ thuốc BVTV, túi nilon vứt bừa bãi. Một số địa phương đã xây dựng các hố đựng rác, tuy nhiên nhiều người dân vẫn chưa ý thức được triệt để việc bỏ rác đúng nơi quy định.
Tác hại và giải pháp xử lý rác thải nhựa
Rác thải nhựa trong nông nghiệp có tác hại tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người. Nó không chỉ làm suy giảm chất lượng đất trồng, gây cản trở thoát nước, mà còn dẫn đến tích tụ vi nhựa trong đất, ảnh hưởng lâu dài đến hệ sinh thái và sức khỏe con người. Các loại bao bì nhựa có thể tồn tại hàng trăm năm trong môi trường. Khi bị đốt ngoài trời, chúng giải phóng các chất độc như dioxin, furan... có thể gây ung thư và các bệnh lý nghiêm trọng khác.
Bên cạnh đó, việc tồn dư rác thải nhựa còn làm giảm uy tín sản phẩm nông nghiệp Hà Tĩnh trong chuỗi giá trị, đặc biệt là các sản phẩm hướng đến xuất khẩu hoặc đạt chuẩn VietGAP, hữu cơ.
Trước tình trạng trên, việc xử lý rác thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp từ gốc là yêu cầu tất yếu và cần triển khai đồng bộ. Và cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó chú trọng một số giải pháp trọng tâm.
Ông Trần Mạnh Hùng - Chủ tịch hội Nông dân xã Tứ Mỹ, tỉnh Hà Tĩnh chia sẻ: Nhận thức được tác hại của rác thải nhựa trong nông nghiệp đối với con người và môi trường. Thời gian qua, tại địa phương chúng tôi đã thực hiện nhiều giải pháp để hạn chế, giảm thiểu rác thải nhựa. Đó là tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cho người dân trên địa bàn. Tổ chức các đợt ra quân thu gom, xử lý rác thải trên các cánh đồng để góp phần tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân.
Các địa phương tại tỉnh Hà Tĩnh cũng đã tổ chức các chiến dịch truyền thông, tập huấn cho nông dân, hợp tác xã về tác hại của rác thải nhựa và cách thức thu gom, phân loại. Lồng ghép nội dung bảo vệ môi trường, giảm thiểu nhựa vào các chương trình khuyến nông, xây dựng nông thôn mới.
Đồng thời, các địa phương xây dựng hệ thống thu gom và tái chế. Quy hoạch các điểm thu gom bao bì, vật tư nhựa nông nghiệp sau sử dụng tại các xã, thôn. Hỗ trợ thành lập mạng lưới hợp tác xã môi trường nông thôn tham gia thu gom - phân loại. Đặc biệt, khuyến khích, kêu gọi doanh nghiệp tái chế nhựa đầu tư tại địa phương.
Một giải pháp lâu bền, căn cơ trong thời đại mới là khuyến khích dùng vật liệu thay thế và mô hình tuần hoàn. Hỗ trợ nông dân tiếp cận và sử dụng các vật tư sinh học phân hủy được như màng phủ sinh học, bao gói hữu cơ... Nhân rộng mô hình nông nghiệp tuần hoàn, tận dụng phụ phẩm (rơm rạ, lá cây, vỏ tôm...) thay thế vật liệu nhựa.
Kết nối doanh nghiệp, nhà khoa học và nông dân trong nghiên cứu, ứng dụng giải pháp công nghệ xanh. Rà soát, bổ sung quy định hạn chế sử dụng vật tư nhựa khó phân hủy trong nông nghiệp.
Có chính sách hỗ trợ tài chính, thuế, tín dụng ưu đãi cho tổ chức, cá nhân triển khai mô hình xử lý nhựa hiệu quả. Đưa tiêu chí xử lý rác thải nhựa vào đánh giá nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu.
Rác thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp là một thách thức lớn nhưng không thể né tránh nếu Hà Tĩnh muốn phát triển nền nông nghiệp bền vững, xanh và hiện đại. Việc xử lý triệt để, từ đầu nguồn - từ nhận thức đến hành vi, từ vật tư đến hạ tầng - là con đường tất yếu. Cần có sự chung tay của các cấp chính quyền, ngành chuyên môn, doanh nghiệp, hợp tác xã và đặc biệt là mỗi người nông dân - chủ thể trung tâm của quá trình chuyển đổi xanh./.
