Hàng giả, hàng nhái – mối đe dọa trực diện với doanh nghiệp và nền kinh tế
Ngày 26/8 tại TP.HCM, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp cùng Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, Công ty Luật TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ & Sáng tạo tổ chức Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”.
Phát biểu khai mạc, ông Võ Tấn Thành – Phó Chủ tịch VCCI nhấn mạnh, sở hữu trí tuệ (SHTT) đã trở thành nền tảng để doanh nghiệp Việt vươn xa ra thị trường khu vực và quốc tế. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm SHTT tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp với nhiều hình thức: đạo nhái nhãn hiệu, bao bì, giả mạo tên thương mại, đăng ký nhãn hiệu tương tự gây nhầm lẫn, lợi dụng quảng cáo trực tuyến để đánh lạc hướng người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, theo đánh giá của PwC Việt Nam, năm 2023, tài sản vô hình chiếm trung bình 53% giá trị doanh nghiệp toàn cầu, trong khi tại Việt Nam con số này mới chỉ đạt 26%. Dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn xảy ra hàng nghìn vụ xâm phạm.
Theo báo cáo của Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương), mỗi năm Việt Nam ghi nhận hàng chục nghìn vụ việc liên quan đến buôn bán, sản xuất hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng. Nhiều lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nề, từ dược phẩm, mỹ phẩm, hàng tiêu dùng, thời trang, đến linh kiện điện tử, nông nghiệp. Tình trạng này không chỉ gây thất thoát doanh thu cho doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe người tiêu dùng và uy tín quốc gia.
Ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Cục trưởng Cục SHTT (Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh: “Hàng giả, hàng xâm phạm quyền SHTT làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp, khiến họ mất động lực đầu tư vào nghiên cứu, sáng tạo. Nếu không có môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, doanh nghiệp rất khó trụ vững lâu dài.”
Theo thống kê, năm 2022 cả nước có 1.430 vụ xâm phạm quyền nhãn hiệu, thì chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, con số này đã lên tới 3.270 vụ, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng. Thực trạng này không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu và thị phần, mà còn trực tiếp xói mòn uy tín thương hiệu – yếu tố vô hình nhưng quyết định sự sống còn của doanh nghiệp.
Thực tế cho thấy, có những thương hiệu mất hàng chục năm gây dựng uy tín nhưng chỉ cần một làn sóng hàng nhái tràn vào thị trường đã làm hình ảnh sụp đổ, mất niềm tin của khách hàng. Đây là nguyên nhân khiến nhiều doanh nghiệp dù có sản phẩm chất lượng tốt, ý tưởng sáng tạo, vẫn gặp khó khi mở rộng ra thị trường quốc tế. Không chỉ dừng ở mức thiệt hại trực tiếp, tình trạng vi phạm SHTT còn làm suy giảm sức mạnh tổng thể của nền kinh tế. Bởi lẽ, khi doanh nghiệp không yên tâm đầu tư đổi mới, cả nền kinh tế sẽ thiếu đi động lực phát triển bền vững.
Hoàn thiện chính sách SHTT – chìa khóa nuôi dưỡng sáng tạo và cạnh tranh
Trong bối cảnh nền kinh tế số và thương mại điện tử bùng nổ, yêu cầu bảo hộ quyền SHTT càng trở nên cấp thiết. Nhiều chuyên gia cho rằng khung pháp lý hiện hành tuy đã có bước tiến nhưng vẫn chưa theo kịp thực tiễn.
Phát biểu tại diễn đàn, Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm cho biết, một quốc gia có thể đi lên nhờ sáng tạo, nhưng cũng có thể chững lại nếu sáng tạo không được bảo vệ. Đặc biệt, sở hữu trí tuệ chính là lá chắn để doanh nghiệp trụ vững và để nền kinh tế bứt phá trong kỷ nguyên sáng tạo.
Theo ông Tú, hiện nay Việt Nam đang gặp phải 3 “nút thắt” trong những chế tài, quy định về bảo hộ sở hữu trí tuệ. Đó chính là: Giám định chậm, độc quyền, khiến doanh nghiệp bỏ lỡ “thời gian vàng”; Chế tài nhẹ, khiến vi phạm bị coi như “chi phí kinh doanh”; Phối hợp liên ngành thiếu chặt chẽ, xử lý thiếu tốc độ.
Bên cạnh đó, ông Tú cũng đã đưa ra một số giải pháp như: Hoàn thiện khung pháp luật, bổ sung cơ chế bồi thường trừng phạt; Vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách sở hữu trí tuệ; Mở rộng giám định độc lập; Ứng dụng công nghệ số, blockchain, AI để bảo vệ thương hiệu; Nâng cao nhận thức cộng đồng để người tiêu dùng trở thành “lá chắn mềm” chống hàng giả.
Theo Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám đốc TAT Law Firm, thực trạng xâm phạm về sở hữu trí tuệ hiện nay phổ biến như: đạo nhái bao bì và mẫu mã, giả mạo tên thương mại, hành vi làm giả kiểu dáng và nhãn hiệu, đăng ký nhãn hiệu trùng hoặc tương tự tại Cục Sở hữu trí tuệ.
“Thông thường người ta nghĩ rằng khi nhãn hiệu được đăng ký bảo hộ thì doanh nghiệp sẽ được pháp luật bảo vệ, nhưng thực tế có những vụ việc xảy ra đã cho thấy có bảo hộ, chưa chắc đã được bảo vệ. Điển hình như vụ xâm phạm thương hiệu Nhựa Bình Minh – một thương hiệu gần 50 năm gây dựng uy tín, đang đối mặt với sự mạo danh chỉ vì khác một chữ Việt”, luật sư Mai Thị Thảo nhấn mạnh.
Điển hình doanh nghiệp, ông Bông Hoa Việt - Cố vấn Ban Giám đốc Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh cho rằng, doanh nghiệp sinh ra không để tranh tụng nhưng “buộc phải trở thành luật sư bất đắc dĩ” để giữ lại cái tên do mình tạo dựng suốt gần 50 năm.
“Người tiêu dùng không cần truy xuất nguồn gốc. Họ chỉ nhớ cái tên Nhựa Bình Minh. Khi chất lượng không đảm bảo, họ quay lưng và chúng tôi mất không chỉ doanh thu, mà mất cả niềm tin”, đại diện Nhựa Bình Minh chia sẻ.
Trước làn sóng xâm phạm ngày càng tinh vi, Nhựa Bình Minh đã chủ động thành lập tổ công tác bảo vệ thương hiệu. Doanh nghiệp thực hiện hàng loạt biện pháp: giám định tại Viện Sở hữu trí tuệ, khiếu nại đến nhiều cơ quan chức năng, khởi kiện tại tòa, đầu tư hơn 19 tỷ đồng vào công nghệ in laser chống giả, tổ chức phân phối - truyền thông để phân biệt hàng thật, hàng giả. Tuy nhiên, kết quả thu được chưa tương xứng với nỗ lực bỏ ra.
Theo đó, các chuyên gia và doanh nghiệp kiến nghị cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế vận hành của tòa chuyên trách về SHTT với đội ngũ thẩm phán được đào tạo chuyên sâu; xây dựng cơ chế giám định độc lập ngoài Bộ Khoa học và Công nghệ; ban hành quy chuẩn đánh giá tổn thất phi vật chất (uy tín thương hiệu, niềm tin thị trường) thay vì chỉ đo lường bằng doanh thu; chú trọng nâng cao chế tài xử lý hành chính…
Ba trụ cột bảo vệ thương hiệu Việt
Theo ông Nguyễn Thành Nam – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước – cho biết Bộ Công Thương đang triển khai nhiều giải pháp để thực hiện Nghị quyết 57 về phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Một trong những trọng tâm là áp dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa, với mô hình liên kết ba bên: Nhà nước – doanh nghiệp – người tiêu dùng. Đây được kỳ vọng sẽ là “lá chắn công nghệ” hạn chế vi phạm SHTT trên thị trường.
Để doanh nghiệp phát triển, các chuyên gia đã đưa ra các khuyến nghị quan trọng như sau. Thứ nhất, Nhà nước cần đẩy nhanh việc hình thành và vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách về SHTT, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý để lấp đầy các “khoảng trống” trong việc xử lý hành vi vi phạm, đặc biệt là quy định về đặt tên doanh nghiệp, chế tài xử phạt và biện pháp khẩn cấp tạm thời.
Thứ hai, bản thân doanh nghiệp phải thay đổi tư duy, coi SHTT là tài sản chiến lược, chủ động đăng ký bảo hộ, giám sát thị trường và áp dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc. Sự chủ động này không chỉ bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp, mà còn góp phần hình thành môi trường kinh doanh minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.
Thứ ba, xã hội, trong đó báo chí, người tiêu dùng và các tổ chức nghề nghiệp giữ vai trò then chốt cần đồng hành cùng doanh nghiệp. Người tiêu dùng phải trở thành “người gác cổng thông minh”, biết phân biệt và tẩy chay hàng giả. Báo chí cần tiếp tục phát huy vai trò phản biện, giám sát và đồng hành để lan tỏa những giá trị sáng tạo chính thống.
Khi ba trụ cột này được liên kết chặt chẽ, sở hữu trí tuệ sẽ thực sự trở thành “nguồn vốn vô hình” – tài sản quý giá giúp doanh nghiệp Việt tự tin sáng tạo, cạnh tranh công bằng và khẳng định vị thế trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Sở hữu trí tuệ không còn là khái niệm pháp lý xa vời, mà đã trở thành động lực cốt lõi giúp doanh nghiệp Việt cạnh tranh, đổi mới và phát triển trong kỷ nguyên số. Muốn đi xa, doanh nghiệp cần được bảo vệ bằng một hệ thống pháp lý minh bạch, cơ chế thực thi công bằng, và sự đồng hành từ báo chí cũng như cộng đồng xã hội. “Doanh nghiệp Việt không sinh ra để đi kiện, nhưng nếu không có công cụ bảo vệ hữu hiệu, họ sẽ luôn bị buộc phải làm luật sư bất đắc dĩ. Hoàn thiện chính sách SHTT chính là trao cho doanh nghiệp tấm khiên để tự tin sáng tạo và vươn ra thế giới”, ông Võ Tấn Thành khẳng định.
