Chống ô nhiễm nhựa để kiến tạo nền kinh tế xanh

Trước những tác động tiêu cực của rác thải nhựa đến môi trường, chống ô nhiễm nhựa trở thành một trong những vấn đề cấp thiết trên toàn cầu. Nếu không tìm ra giải pháp, rác thải nhựa có thể ảnh hưởng xấu tới môi trường sống, đa dạng sinh học cũng như tới chính sức khỏe của mỗi người. 

Thực trạng ô nhiễm nhựa tại Việt Nam hiện nay đang mở mức đáng báo động. Thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy, mỗi năm tại Việt Nam có tới 1,8 triệu tấn rác thải nhựa bị thải ra môi trường. Mỗi ngày, hàng tấn rác thải nhựa bị thải ra môi trường mà chưa qua xử lý triệt để.

Riêng tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, đi kèm với tốc độ phát triển nhanh là lượng rác thải nhựa khổng lồ. Tại Hà Nội, mỗi ngày phát sinh khoảng 7.500 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó có hơn 1.000 tấn rác thải nhựa. Còn tại TP. Hồ Chí Minh, rác thải nhựa chiếm hơn 23% tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt, có khoảng 1.800 tấn rác thải nhựa trong tổng 9.000 tấn rác bị thải ra mỗi ngày. 

Tại Hội nghị COP26, Việt Nam đã cam kết thực hiện mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050. Trong đó, nước ta quyết tâm phát triển nền kinh tế theo hướng bền vững, tuần hoàn. Để làm được điều đó, một trong những mục tiêu quan trọng mà Việt Nam muốn thực hiện là giảm thiểu ô nhiễm nhựa. 

Thời gian qua, với quyết tâm chống lại ô nhiễm nhựa để thúc đẩy một nền kinh tế xanh, Việt Nam đã triển khai nhiều hoạt động bảo vệ môi trường trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Trong cuộc trao đổi gần đây với Báo Nông nghiệp và Môi trường nhân Ngày Môi trường Thế giới 2025 với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa”, TS. Hoàng Văn Thức, Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đã có những chia sẻ để làm rõ hơn về  những nỗ lực mà Việt Nam đang thực hiện trước thách thức rác thải nhựa và sự chuyển dịch sang nền kinh tế tuần hoàn.

Theo ông Thức, với đặc điểm địa lý có nhiều lưu vực sông và vùng ven biển, Việt Nam là quốc gia đang chịu tác động rõ rệt từ ô nhiễm nhựa. Nhận diện được vấn đề này, nhiều chính sách để kiểm soát rác thải nhựa đã được đề ra. 

Cục trưởng Cục Môi trường cho rằng có 3 đòn bẩy chính để giảm thiểu ô nhiễm nhựa, thúc đẩy nền kinh tế xanh. Sự thay đổi cốt lõi  nằm ở việc chuyển từ mô hình “thu gom - xử lý” sang “phòng ngừa - tái sử dụng - tái chế - thiết kế sinh thái” với ba nhóm chính sách đang được triển khai có hiệu quả.

Đầu tiên là Luật Bảo vệ Môi trường 2020. Bộ luật này đã trở thành nền tảng pháp lý quan trọng với quá trình bảo vệ môi trường tại Việt Nam. Lần đầu tiên trong hệ thống pháp luật của nước ta, khái niệm “kinh tế tuần hoàn” được đưa vào luật và có các quy định cụ thể. 

“Luật này không chỉ quy định việc phân loại rác tại nguồn, thu phí rác thải theo khối lượng, mà còn yêu cầu doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), tức là không chỉ sản xuất rồi bán, mà còn phải chịu trách nhiệm thu hồi, tái chế sản phẩm sau sử dụng”, ông Thức nhận định.

Bên cạnh đó, hệ thống các nghị định hướng dẫn như Nghị định 08/2022/NĐ-CP, Nghị định 05/2025/NĐ-CP và Nghị định 45/2022/NĐ-CP đã đặt ra các mốc thời gian cụ thể nhằm thực hiện các cam kết về bảo vệ môi trường.

Nhiều quy định mới về xử lý vi phạm trong lĩnh vực môi trường cũng được đưa vào, cũng như siết chặt kiểm soát việc sử dụng, xử lý rác thải nhựa để giảm thiểu tối đa tình trạng xả thải bừa bãi. 

Đồng thời, những nội dung về chuyển đổi sử dụng các sản phẩm nhựa, đặc biệt là nhựa dùng một lần, cũng được đưa vào nghị định. Ví dụ như từ năm 2026, siêu thị, trung tâm thương mại sẽ không được cung cấp sản phẩm nhựa dùng một lần và người dân bắt buộc phải phân loại rác tại nguồn.

Ngoài ra, Quyết định 687/QĐ-TTg (2022) về phát triển kinh tế tuần hoàn và mới đây nhất là Kế hoạch hành động quốc gia đến năm 2030 theo Quyết định 222/QĐ-TTg (2025) đã đặt mục tiêu rõ ràng: giảm khai thác tài nguyên không tái tạo, tăng hiệu quả sử dụng vật liệu, tiết kiệm năng lượng và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

“Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn đã nêu rõ vai trò của đổi mới công nghệ, sản xuất xanh và sự tham gia của toàn xã hội trong tái tạo giá trị tài nguyên. Qua đó, giúp giảm thiểu tác động của ô nhiễm nhựa”, ông Thức chia sẻ.

Tuy nhiên, vẫn có không ít thách thức đặt ra với Việt Nam trong quá trình này. Ông Thực nhận định, nhiều địa phương vẫn chưa xem kinh tế tuần hoàn là định hướng phát triển trọng tâm. Việc phân loại rác tại nguồn mới dừng ở mức thí điểm tại vài đô thị lớn. Đáng lưu ý, phần lớn hoạt động tái chế nhựa hiện vẫn phụ thuộc vào khu vực phi chính thức, thiếu kiểm soát, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm thứ cấp.

Với doanh nghiệp, đặc biệt là khối nhỏ và vừa, chi phí đầu tư công nghệ cao, thiếu động lực vì chưa tiếp cận được tín dụng xanh. Trong khi đó, hệ thống hạ tầng thu gom, tái chế còn manh mún, thiếu liên kết, chưa hình thành chuỗi giá trị tuần hoàn.

Để giải quyết những vấn đề, Cục trưởng Cục Môi trường cho rằng cần phải đồng bộ ba yếu tố: thể chế rõ ràng minh bạch, tiếp cận tài chính xanh và nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc giảm thiểu rác thải nhựa đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân.

Với doanh nghiệp, cần chủ động nâng cao nhận thức về ảnh hưởng của rác thải nhựa. Ông đề xuất các doanh nghiệp áp dụng các giải pháp kinh doanh bền vững, thân thiện môi trường, khuyến khích chuyển đổi tuần hoàn thông qua việc sản xuất các sản phẩm bền vững. 

Người dân, cũng là nhóm đối tượng sản xuất và tiêu thụ nhựa nhiều nhất, cần có các biện pháp để hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần, phân loại rác thải đúng quy định để dễ dàng tái chế. Bên cạnh đó, chủ động tham gia các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng và lựa chọn các sản phẩm thân thiện môi trường.

Giữ vai trò lãnh đạo và điều hành thực hiện các giải pháp để giảm thiểu rác thải nhựa, Chính phủ cần tiếp tục xây dựng và thực thi các chính sách, luật pháp về quản lý rác thải nhựa. Ngoài ra, cần thúc đẩy nghiên cứu và phát triển các vật liệu thân thiện môi trường, và tổ chức các chiến dịch tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng về tác hại của rác thải nhựa.

Trong thời gian tới, Cục Môi trường sẽ tập trung mở rộng việc phân loại rác tại nguồn, không chỉ ở hộ gia đình mà cả chợ, siêu thị, khu dân cư. Đồng thời, theo quy định của pháp luật, từ ngày 1/1/2026, Việt Nam sẽ dừng sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50x50cm. Hệ thống bán lẻ sẽ được khuyến khích sử dụng sản phẩm xanh thay thế.

Nhân Ngày Môi trường Thế giới 2025, Cục trưởng Cục Môi trường mong muốn đây sẽ trở thành thời điểm quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa các cam kết môi trường thông qua việc triển khai có hiệu quả 4 Nghị quyết trọng điểm của Trung ương (Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 59-NQ/TW, Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW).