Trong lĩnh vực nông nghiệp, lượng rác thải dư thừa sau khi thu hoạch và chế biến nông sản đang đặt ra nhiều thách thức đối với việc bảo vệ môi trường. Theo một báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm Việt Nam thải ra khoảng 160 triệu tấn phế phụ phẩm nông nghiệp, chủ yếu là rơm rạ, vỏ trấu, bã mía. Các phế phẩm này thường được xử lý theo cách truyền thông như đốt hoặc chôn lấp, gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Hiện nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ, các phương pháp xử lý rác nông nghiệp đang giúp hạn chế tối đa việc xả thải ra môi trường và ưu tiên việc tái chế phế phẩm vào các hoạt động khác trong sản xuất.
Tuy nhiên, cũng theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chỉ có khoảng 10-35% phụ phẩm nông nghiệp được tái chế. Với những lợi ích to lớn, việc đầu tư cho hoạt động tái chế phụ phẩm nông nghiệp sẽ trở thành động lực để thúc đẩy ngành nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững.
Chia sẻ tại Diễn đàn Nông nghiệp 2025 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp đồng tổ chức vào ngày 16/7, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn Lê Đức Thịnh cho biết, nông nghiệp tuần hoàn tại Việt Nam đang có nhiều tiềm năng để phát triển.
"Đặc biệt là khi nhu cầu về nông sản xanh của người tiêu dùng trong nước và quốc tế ngày càng tăng cao. Mặc dù vậy, tỷ lệ tái chế, tái sử dụng phế phẩm nông nghiệp thấp như hiện nay vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường", ông Thịnh nhận định.
Theo ông Thịnh, điều này xuất phát từ việc thiếu hụt các hệ thống quy trình, tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia như nhãn mác, nhãn chứng nhận cho sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn và chứng nhận còn hạn chế, làm tăng rủi ro, giảm hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX).
Bên cạnh đó, việc chưa ban hành chính sách về tín dụng xanh, bảo hiểm rủi ro nhằm khuyến khích đầu tư công nghệ xử lý phụ phẩm và thiếu dữ liệu, bản đồ về phụ phẩm - chuỗi - phát thải đang gây ra không ít khó khăn. Không chỉ vậy, hiện nay những nền tảng số để hướng dẫn và hỗ trợ người nông dân cũng như các doanh nghiệp, HTX tái chế phụ phẩm nông nghiệp cũng chưa có.
Theo ông Hà Văn Thắng, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam (VCAC), Chủ tịch HĐQT Công ty CP T&T 159, thời gian qua đã có nhiều nông hộ và doanh nghiệp chủ động áp dụng phương pháp sản xuất theo chuỗi giá trị khép kinh để phát triển kinh tế tuần hoàn.
Ở một số địa phương, phụ phẩm nông nghiệp đã được tận dụng để sản xuất phân bón hữu cơ, tái sử dụng làm nguyên liệu sản xuất và chế biến thành thức ăn cho gia súc. Các mô hình này đã cho thấy những kết quả khả quan.
Tuy nhiên, vẫn còn có không ít thách thức đặt ra trong quá trình thúc đẩy hoạt động tái chế phế phụ phẩm nông nghiệp. Các mô hình kinh tế tuần hoàn hiện gặp ba rào cản chính: thiếu cơ chế, chính sách riêng phù hợp; khó khăn về vốn và công nghệ, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa; cùng với tư duy sản xuất tuyến tính còn phổ biến, khi nhiều nông dân ưu tiên lợi nhuận ngắn hạn, chưa chú trọng sản xuất bền vững và liên kết chuỗi giá trị.
Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, việc quan trọng hiện nay là chuyển đổi tư duy để phát triển ngành nông nghiệp.
Trước đây, sản xuất nông nghiệp chủ yếu đi theo mô hình kinh tế tuyến tính “Khai thác - Sản xuất - Tiêu dùng - Thải bỏ” và ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường. Hiện nay, khi áp dụng tư duy kinh tế tuần hoàn theo mô hình “Giảm thiểu - Tái sử dụng - Tái chế” đã cho thấy những tín hiệu tích cực.
Về lâu dài, đây sẽ là giải pháp để vừa bảo vệ môi trường, vừa phát triển nông nghiệp. Ông Phòng cho rằng, đây không chỉ là chiến lược sản xuất mà còn là triết lý quản lý tài nguyên, góp phần tăng thu nhập cho nông dân và bảo vệ hệ sinh thái.
Anh hùng lao động Trần Mạnh Báo, Chủ tịch VSTA, Chủ tịch ThaiBinh Seed nhấn mạnh, phụ phẩm trong ngành nông nghiệp cần được xem là tài nguyên. Hiện nay, đã có nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn xuất hiện tại Việt Nam. Tại ThaiBinh Seed, nhiều công nghệ tiên tiến đã đưa vào hoạt động sản xuất như sử dụng trấu làm chất đốt cho nhà máy chế biến, cám để phục vụ ngành chăn nuôi, rơm để sản xuất nấm và phân bón hữu cơ.
Tuy nhiên, các mô hình còn rời rạc, thiếu liên kết vùng, cơ chế hỗ trợ và chưa hình thành chuỗi giá trị khép kín. Bên cạnh đó, tình trạng ứng dụng còn nhỏ lẻ, manh mún, không hình thành được thị trường lớn hay một chuỗi ngành hàng sản phẩm về kinh tế tuần hoàn.
Trước tình hình này, ông Báo đề xuất đề xuất xây dựng chuỗi liên kết từ giống, canh tác, chế biến đến tiêu thụ, kết hợp công nghệ hiện đại như bảo quản sau thu hoạch, truy xuất nguồn gốc, chế biến sâu các sản phẩm nông nghiệp nhằm tối ưu giá trị, giảm phát thải và nâng cao uy tín quốc tế. Theo ông, phát triển nông nghiệp theo mô hình kinh tế tuần hoàn là hướng đi tất yếu để đảm bảo sinh kế bền vững cho nông dân và đáp ứng nhu cầu lương thực tương lai.
Theo ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, để kinh tế tuần hoàn phát huy hiệu quả, cần biến những nội dung được thảo luận tại diễn đàn thành hành động cụ thể, lan tỏa rộng rãi qua các kênh truyền thông để người dân và doanh nghiệp tiếp cận thực chất.
Thúc đẩy mô hình tuần hoàn là một quá trình chuyển đổi tư duy lâu dài, đòi hỏi chính sách, công nghệ và sáng tạo phải gắn liền với thực tiễn sản xuất. Qua đó, từng bước xây dựng nền nông nghiệp xanh, bền vững và có sức cạnh tranh cao trên cả thị trường trong nước lẫn quốc tế.
