Hiện nay, TP. Hà Nội triển khai các mô hình thí điểm phân loại rác tại địa bàn 5 quận: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Nam Từ Liêm. Trong đó, rác thải rắn sinh hoạt sẽ được phân ra thành 4 loại gồm: Chất thải rắn có thể tái sử dụng, tái chế (các loại giấy, nhựa, kim loại…); chất thải cồng kềnh (là vật dụng gia đình được thải bỏ có kích thước lớn như tủ, giường, nệm, bàn, ghế, các vật dụng tương tự khác hoặc gốc cây, thân cây, cành cây…); chất thải nguy hại (pin, ắc quy, bóng đèn, chai lọ đựng hóa chất, sơn mực, tivi, tủ lạnh…); rác thải còn lại (chất thải thực phẩm và rác thải khác).
Việc tổ chức phân loại rác thải tại nguồn là một trong những nhiệm vụ cần thiết nhằm bảo vệ môi trường, hiện thực hóa ước mơ biến rác thành tài nguyên. Việc tái chế rác thải không chỉ có ý nghĩa về mặt môi trường mà còn đem lại lợi ích về kinh tế.
Với lượng hữu cơ lớn trong rác thải sinh hoạt (ước tính khoảng 50 - 70%), đây sẽ là nguồn nguyên liệu dồi dào để sản xuất phân vi sinh, một loại phân rất tốt cho cây trồng và thân thiện với môi trường; là nguồn nguyên liệu cho các ngành nghề khác phát triển… Trước thực trạng trên, hàng loạt các quy định đã được đưa ra để hiện thực hóa mục tiêu trên.
Đối với rác thải có khả năng tái chế ở hộ gia đình, hộ kinh doanh nhỏ như giấy thải, sách vở bìa, cốc nhựa, vỏ chai, UBND phường bố trí điểm tập kết để thu theo thời gian cố định mỗi tuần 2 lần. Trước mắt, loại rác này sẽ đựng vào túi lưu trữ trong suốt do người dân tự chọn, sau đó cơ quan chức năng ban hành mẫu túi để tính khối lượng rác.
Tuy nhiên, đến thời điểm này, việc tổ chức quản lý, phân loại chất thải rắn vẫn đang bộc lộ hàng loạt những tồn tại. Về vấn đề này, lãnh đạo một công ty vệ sinh môi trường trên địa bàn TP. Hà Nội chia sẻ, theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), chất thải rắn sinh hoạt được phân thành chất thải thực phẩm, chất thải tái chế, chất thải còn lại (chất thải nguy hại, chất thải cồng kềnh, chất thải còn lại khác).
Thế nhưng, đến thời điểm này, TP. Hà Nội chưa có cơ sở hạ tầng xử lý chất thải hữu cơ và điểm xử lý chất thải cồng kềnh. Còn nhớ năm 2006, đối tác Nhật Bản đã tài trợ, hỗ trợ Hà Nội triển khai thí điểm công tác phân loại rác thải tại nguồn ở một số phường. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian ngắn, dự án không mang lại kết quả như kỳ vọng do sự chưa đồng bộ hệ thống hạ tầng thu gom cũng như hệ thống quy định pháp luật kèm theo.
Theo bà Bùi Thị An, nguyên đại biểu Quốc hội khóa XIII, suy cho cùng vấn đề vẫn là do cách quản lý. Chỉ đạo quyết liệt, thì làm cũng phải quyết liệt thì mới mong rác Hà Nội “sạch” được.
Liên quan đến vấn đề này, ngày 13/5/2024, UBND TP. Hà Nội đã có văn bản số 1454/UBND-TNMT gửi Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) về việc hướng dẫn thực hiện các nội dung theo Luật Bảo vệ môi trường trên địa bàn.
Cùng với đó, UBND TP. Hà Nội đề nghị Bộ này báo cáo Thủ tướng Chính phủ để ban hành định mức chi phí tái chế hợp lý, hợp lệ đối với một đơn vị khối lượng sản phẩm, bao bì để làm cơ sở tính toán chi phí phải trả cho hoạt động thu gom, vận chuyển, tái chế sản phẩm, bao bì trong trường hợp tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu thực hiện tái chế theo hình thức đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì.
Đồng thời hướng dẫn cụ thể đối với việc lưu trữ, thu gom, vận chuyển và việc áp dụng đơn giá xử lý đối với chất thải nguy hại phát sinh từ các hộ gia đình, cá nhân sau phân loại; quy định phương án lưu trữ, thu gom, vận chuyển riêng so với các loại chất thải nguy hại phát sinh từ hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ để thuận lợi trong quá trình triển khai.
Theo bà Bùi Thị An, nguyên đại biểu Quốc hội khóa XIII, hiện chúng ta chưa rà soát, đánh giá chi tiết được cách cụ thể, trực tiếp từng quận, từng huyện, từng xã phường, từng thôn thiếu cái gì trong quá trình phân loại rác tại nguồn. Phải đánh giá được phố này thiếu cái gì, phường này thiếu cái gì, xã này thiếu cái gì.
“Bởi có nơi người dân không thiếu kiến thức nhưng lại thiếu điều kiện vật chất; có nơi có điều kiện vật chất nhưng lại thiếu kiến thức, cho nên tóm lại là phải có rà soát đánh giá được cái chi tiết một cách nghiêm túc”, bà An phân tích.
Theo bà An, trên cơ sở báo cáo đánh giá, rà soát chi tiết ấy, lãnh đạo Thành phố mới có chỉ đạo cụ thể, cũng như có cơ chế, chính sách hỗ trợ. Nơi nào thiếu về điều kiện tuyên truyền, nơi nào thiếu về cơ sở vật chất thì ta phải tìm cách hỗ trợ; hoặc cả nhà nước và dân cùng làm.
Nguyên đại biểu Quốc hội khóa XIII Bùi Thị An cho biết thêm, khi đã có những điều kiện đó, chúng ta phải tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu của các cơ quan, đơn vị, địa phương, nhất là ở cấp phường xã, cấp thôn. Ngoài quản lý chặt thì lãnh đạo cấp cơ sở phải nhắc nhở thường xuyên để cho người dân thực hiện thành thói quen hằng ngày.
“Đã có tuyên truyền rồi, tạo hết mọi điều kiện rồi mà không thực hiện thì kể cả người dân lẫn doanh nghiệp đều phải bị xử lý nghiêm và bị xử lý với chế tài nặng”, bà An nhấn mạnh.
Bà An khẳng định, phân loại rác tại nguồn là một ý tưởng, cái nội dung vô cùng tốt, vô cùng cần thiết. Hầu như ai cũng thấy sự cần thiết đó bởi không phân loại rác tại nguồn ảnh hưởng rất nhiều tới sức khỏe con người mà sức khỏe con người là vô giá không thể tính được. Ngoài ra còn liên quan đến vấn đề an sinh xã hội, an ninh sức khỏe, cho nên đây là cái vấn đề rất là lớn.
“Cứ làm một cách mạnh mẽ như chỉ đạo của Bộ Chính trị trong việc tinh gọn bộ máy, giảm biên chế rồi là sát nhập các huyện, các tỉnh. Phải có sự chỉ đạo như vậy tôi cho là cái việc này có thể thực hiện được còn nếu không đến hết năm 2025 cũng sẽ chỉ tiến thêm 1 bước rất ngắn”, bà An khuyến nghị.
