Ra đời giữa đại dịch Covid-19, thời điểm mà nhiều doanh nghiệp phải thu hẹp sản xuất hoặc tạm dừng hoạt động, ECOSOI lại chọn một hướng đi táo bạo và đầy thách thức: biến những lá dứa bỏ đi thành sợi vải sinh học có giá trị cao.
Đằng sau mô hình ấy là câu chuyện khởi nghiệp đầy cảm hứng của Thạc sĩ Vũ Thị Liễu, giảng viên ngành Môi trường, Trường Đại học Kinh doanh & Công nghệ Hà Nội – người đã rời khỏi “vùng an toàn” của giảng đường để thực hành chính điều mình từng giảng dạy: biến rác thải thành tài nguyên, biến thách thức môi trường thành cơ hội kinh tế.
Trong một lần khảo sát thực địa tại Thanh Hóa, khi đi qua những cánh đồng trồng dứa, chị tình cờ nhìn thấy những cánh đồng nghi ngút khói. Khi hỏi ra mới biết bà con nông dân đang đốt lá dứa sau mùa thu hoạch quả - một loại phụ phẩm nông nghiệp rất khó xử lý vì nó có gai, cứng, dai và có nhiều xơ. Chị Liễu luôn day dứt khi nhìn thấy cảnh lá dứa bị chất đống, phay nát rồi đốt bỏ, khói phủ trắng đồng sau mỗi vụ thu hoạch.
Điều khiến chị càng trăn trở hơn là bản thân lá dứa chứa nhiều xenlulozo, có cấu trúc sợi dọc bền chặt – hoàn toàn có thể tách sợi để tái chế. Ở châu Âu, sợi dứa thậm chí là nguyên liệu tự nhiên cao cấp, được nhiều thương hiệu thời trang tin dùng. “Nếu dự án sợi dứa thành công, chúng tôi có thể cung cấp cho ngành thời trang và may mặc trong nước nguồn nguyên liệu bền vững, góp phần giảm phát thải hàng trăm nghìn tấn CO₂ mỗi năm”.
Chính từ những trải nghiệm và trăn trở ấy, chị Liễu bắt đầu tự hỏi: “Liệu có cách nào để người nông dân không phải đốt lá, mà vẫn sống tốt từ chính phụ phẩm nông nghiệp?”. Câu hỏi tưởng chừng giản đơn ấy đã mở ra một bước ngoặt: ý tưởng sản xuất sợi và vải từ lá dứa đã nảy mầm, vừa giúp nông dân tăng thu nhập, vừa mở ra con đường “xanh hóa” nông nghiệp, nơi kinh tế, công nghệ và môi trường cùng phát triển hài hòa.
Nhớ lại những ngày đầu khởi nghiệp, nhà sáng lập ECOSOI – Thạc sĩ Vũ Thị Liễu chia sẻ rằng hành trình của chị và các cộng sự đã trải qua vô vàn khó khăn. “Chúng tôi bắt đầu từ con số 0, với những chiếc máy tách xơ tự chế, mày mò ngày đêm để tìm ra cách biến lá dứa thành sợi.” Nhưng khi những bó xơ đầu tiên ra đời, niềm vui chưa kịp trọn vẹn thì một thực tế khác lại ập đến: xơ dứa không ai mua.
Không bỏ cuộc, nhóm tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, tìm cách kéo xơ thành sợi, dệt sợi thành vải, rồi kết hợp với các nhà thiết kế thời trang để tạo ra những bộ trang phục mang tính ứng dụng cao. Chỉ đến khi sản phẩm thực sự chạm được vào thị trường, ECOSOI mới có những đơn hàng đầu tiên – mở ra tia sáng hy vọng giữa muôn vàn thử thách.
Theo chị Liễu, để sản xuất được 1kg xơ khô cần tới 55 – 60kg lá dứa tươi. “Chúng tôi muốn biến tất cả những phụ phẩm nông nghiệp thành sản phẩm có giá trị cung ứng ra thị trường. Qua đó, góp phần giảm phát thải, tạo thêm công ăn việc làm cho người nông dân và nhóm yếu thế, đồng thời khẳng định thương hiệu Việt – hàng Việt Nam chất lượng cao trên thị trường quốc tế” - chị chia sẻ.
Trở lại câu chuyện “sản xuất xanh”, với hơn 15 năm gắn bó trong lĩnh vực môi trường, chị Liễu hiểu rõ rằng chuyển đổi xanh là xu thế tất yếu của tương lai – thể hiện qua những tiêu chuẩn xuất nhập khẩu khắt khe, yêu cầu về chuỗi cung ứng xanh và sản phẩm thân thiện môi trường trên toàn cầu. Tuy nhiên, để thực hiện được điều đó, cần cả một lộ trình rõ ràng, dài hơi và sự đồng lòng của nhiều bên. “ECOSOI ra đời từ khát vọng giải quyết một phần nguồn nguyên liệu nội địa, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu và giúp ngành dệt may Việt Nam chủ động hơn trong chuỗi cung ứng xanh” - chị nói.
Thế nhưng, dù sản phẩm thân thiện môi trường và mang tính nhân văn cao, thực tế cho thấy thị trường trong nước vẫn chưa đón nhận mạnh mẽ. Hiện nay, 80% doanh thu của ECOSOI đến từ xuất khẩu, chủ yếu sang các thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu – nơi người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao cho vật liệu tự nhiên, bền vững.
“Chúng tôi vẫn thường tự hỏi, tại sao các doanh nghiệp nước ngoài sẵn sàng chi trả chi phí đắt đỏ để có nguyên liệu mới, trong khi ở Việt Nam – nơi làm ra sản phẩm ấy – lại ít quan tâm?” – chị Liễu trăn trở.
Trên mỗi sản phẩm của ECOSOI là câu chuyện của nhiều bàn tay thầm lặng. Từ khâu chọn lá, tách sợi, phơi sợi – đều do bà con nông dân vùng trồng dứa, trong đó có phụ nữ dân tộc thiểu số, đảm nhiệm. Công đoạn se chỉ được thực hiện bởi người khuyết tật tại các trung tâm cộng đồng, còn khâu dệt và thêu lại do các mẹ, các bà ở những làng nghề truyền thống tỉ mỉ thực hiện.
“Chúng tôi không chỉ tạo ra sản phẩm, mà còn tạo ra cơ hội – để mỗi người, dù ở nông thôn, dù khuyết tật hay yếu thế, đều có thể góp phần vào chuỗi giá trị xanh” - chị nói.
Có thể nói, mỗi sản phẩm của ECOSOI là kết tinh của những giá trị môi trường, xã hội và nhân văn, là sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ hiện đại và tinh hoa thủ công truyền thống. Khi một chiếc áo, một tấm khăn hay một món đồ trang trí mang nhãn “Made by ECOSOI” đến tay người dùng, đó không chỉ là một sản phẩm thời trang, mà là thông điệp sống xanh, sống bền vững và sống có trách nhiệm với cộng đồng.
Chỉ trong bốn năm ngắn ngủi, ECOSOI – thương hiệu sợi lá dứa “made by Vietnam” – đã viết nên câu chuyện kỳ diệu của kinh tế xanh nông thôn. Từ những ruộng dứa từng ngập khói đốt lá, giờ đây, mỗi tán lá ấy lại trở thành sợi chỉ nối liền nông nghiệp với công nghiệp, môi trường với kinh tế, và con người với thiên nhiên.
Năm 2024, ECOSOI đạt doanh thu tăng trưởng 35% và đã tiếp cận được các thị trường xuất khẩu tại các thị trường Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan, Ấn Độ, Mỹ, Hungary, Ý... Ngoài lao động chính, doanh nghiệp còn kết hợp với một số hợp tác xã trồng dứa, tạo việc làm bán thời gian và tăng thu nhập cho nhiều lao động ở địa phương, với những công việc như hái lá, rửa xơ,...
Với sản lượng 2–3 tấn sợi mỗi tháng, ECOSOI hiện xuất khẩu toàn bộ sang Anh, Nhật Bản, Philippines, Hàn Quốc, Hungary và Trung Quốc,.... chứng minh tiềm năng của vật liệu sinh học Việt Nam trên bản đồ dệt may thế giới.
Không dừng ở sợi thô, ECOSOI đang kiến tạo chu trình sản xuất khép kín và tuần hoàn: Thu gom lá – Tách xơ - Tạo sợi – Dệt vải – Xuất khẩu – Tái đầu tư cho nông dân. Chuỗi giá trị “xanh từ gốc” này giúp đạt hiệu suất cao hơn 20% so với đối thủ, giảm 50% lượng nước sử dụng, đồng thời giảm hàng nghìn tấn CO₂ mỗi năm nhờ loại bỏ việc đốt lá dứa.
Nhưng giá trị của ECOSOI không chỉ nằm ở những con số. Đó còn là câu chuyện của một hệ sinh thái nông thôn hồi sinh: đất được phục hồi, làng nghề dệt thủ công được khơi lại, và hàng trăm phụ nữ, người khuyết tật có thêm công ăn việc làm ổn định. Chính họ đang dệt nên những thước vải mang thương hiệu “xanh và nhân văn” của Việt Nam.
Vải dứa ECOSOI không chỉ ở phạm vi nguyên liệu mà còn trở thành biểu tượng của thời trang bền vững. Những chiếc áo, váy, túi xách, khăn choàng từ sợi dứa được trình diễn trong BST “Bình Minh” của NTK Vũ Việt Hà tại Tokyo, nhân dịp 50 năm quan hệ ngoại giao Việt – Nhật, khiến thế giới ngạc nhiên: một chiếc lá dứa từ vùng nông thôn Việt Nam cũng có thể bước lên sàn diễn quốc tế. Một bộ váy từ sợi dứa không chỉ gây ấn tượng bởi chất liệu độc đáo, mà còn bởi câu chuyện nhân văn phía sau mỗi sợi chỉ, được dệt bằng bàn tay của những người yếu thế đang tìm lại niềm tin và giá trị sống.
“ECOSOI không chỉ làm ra sản phẩm – chúng tôi muốn tạo ra một thế hệ trẻ hiểu rằng bảo vệ môi trường không phải là khẩu hiệu, mà là mô hình kinh doanh có thể mang lại thịnh vượng,” chị Vũ Thị Liễu, đồng sáng lập ECOSOI, chia sẻ. Với chị, mỗi kilogram sợi dứa bán ra không chỉ là doanh thu, mà còn là một “dấu ấn xanh” của đổi mới sáng tạo Việt Nam – nơi công nghệ, con người và môi trường cùng hòa nhịp trong một nền kinh tế tuần hoàn đầy triển vọng.
ECOSOI đang chứng minh một chân lý giản dị mà mạnh mẽ: phát triển bền vững không phải là lựa chọn đạo đức – mà là chiến lược kinh tế thông minh.
Từ một chiếc lá từng bị bỏ quên, ECOSOI đã thắp lên hy vọng cho hàng triệu người – rằng tương lai xanh của Việt Nam không nằm đâu xa, mà bắt đầu ngay trên chính những luống dứa, trong bàn tay cần mẫn của người nông dân, và trong khát vọng bền bỉ của những người dám biến ý tưởng xanh thành hiện thực.
Ở góc độ kinh tế, ECOSOI chứng minh rằng phát triển bền vững không đối lập với lợi nhuận. Doanh nghiệp tạo việc làm cho hàng chục lao động địa phương, hỗ trợ các doanh nghiệp dệt may tại Việt Nam ứng dụng nguyên vật liệu xanh và tiến gần đến các mục tiêu ESG … Đồng thời, ECOSOI cũng truyền cảm hứng tiêu dùng xanh, khi người Việt bắt đầu lựa chọn vật liệu sinh học thay cho nhựa dùng một lần./.
Nguyễn Thị Thắm