Độc đáo rượu nếp Quýt Đạ Tẻh, đặc sản của đồng bào dân tộc thiểu số

Đồng bào các dân tộc Tày, Nùng di dân vào xã Đạ Tẻh, tỉnh Lâm Đồng vào những năm 1988. Dân tộc thiểu số ở đây chiếm 23%, trong đó có dân tộc Châu Mạ. Họ không chỉ tiếp nhận tinh hoa văn hóa từ các dân tộc khác mà còn sáng tạo ra những giá trị văn hóa độc đáo, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa của mỗi tộc người. Trải qua nhiều năm, các giá trị văn hóa đó vẫn được bảo tồn, phát huy tác dụng.

Đầu tháng 12 là cao điểm của vụ thu hoạch lúa Nếp Quýt tại cánh đồng xã An Nhơn, huyện Đạ Tẻh. Có ngày, hàng chục máy gặt liên hợp hoạt động hết công suất trên các cánh đồng. Giữa trưa, cả nông dân, người thu hoạch lẫn người thu mua ăn cơm ngay trên tại cánh đồng để tranh thủ cho kịp thời gian thu hoạch.

Cao điểm thị trường tiêu thụ loại đặc sản này bắt đầu từ đầu tháng Chạp đến ngày 20 tháng Chạp Âm lịch. Thị trường chủ lực là các tỉnh, thành Nam Bộ như Tp.Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Vũng Tàu… Riêng sản phẩm hữu cơ được một doanh nghiệp liên kết, bao tiêu và xuất khẩu. 

Theo người dân thôn An Nhơn cho biết: “Năm nay, diện tích sản xuất Nếp Quýt trên địa bàn xã giữ ổn định ở mức 300 ha/ vụ. Với đặc thù về thổ nhưỡng và khí hậu, mỗi năm, cánh đồng gần đập Đạ Hàm, thôn An Nhơn sản xuất được 2 vụ Nếp Quýt và 1 vụ lúa thường cho thu nhập bình quân 150 triệu/ha, cao hơn mức thu nhập bình quân chung của xã là 100 triệu/ha/năm”.

Ở vụ này, năng suất lúa Nếp Quýt cao hơn khoảng 800kg/ ha so với vụ trước, với sản lượng bình quân 6 - 7 tấn/ha. Giá bán bình quân khoảng 8.500 - 9.200 đồng/ kg và được thương lái mua ngay tại chân ruộng. “Với tổng sản lượng khoảng 2.000 tấn lúa tươi trong vụ này, 50% sẽ được đưa đi các nơi tiêu thụ, 50% còn lại sẽ được các tổ chức, cá nhân được cấp chứng nhận Nếp Quýt Đạ Tẻh giữ lại tiêu thụ tại địa phương”, ông Phượng cho biết thêm.

Bà Hoàng Thị Oanh, Hợp tác xã Quyết Tâm, huyện Đạ Tẻh cho biết, do dịp Tết nên thị trường rất hút hàng. Hợp tác xã phải liên kết với người dân để thu mua lúa chín, sau đó chuyển về nhà máy ở tận miền Tây để xay xát cho đảm bảo chất lượng, rồi mới chuyển ngược về đây để đóng gói thành phẩm.

Lúa Nếp Quýt Đạ Tẻh là một thương hiệu đặc sản có tiếng của địa phương. Từ khi được gắn sao của chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), loại đặc sản này lại thêm đắt hàng. Đặc biệt là cao điểm phục vụ thị trường Tết Nguyên đán 2022 như hiện nay.

Theo phòng Nông nghiệp xã Đạ Tẻh cho biết: “Ngoài nguyên liệu từ Nếp Đạ Tẻh đã tạo nên thương hiệu nổi tiếng, người dân nơi đây còn tạo ra nhiều sản phẩm độc đáo như Rượu Nếp Quýt, Rượu Đòng Đòng, riêng gạo Nếp Quýt đạt sản phẩm Ocop 4 sao. Hiện nay, giống nếp này đã chuyển vào ngân hàng gen 50kg để bảo tồn giống lúa”.

Theo người dân địa phương, nếp quýt có nguồn gốc từ người dân tộc Tày, Nùng ở Tây Bắc di thực về trồng tại Đạ Tẻh. Nhờ hợp thổ nhưỡng, khí hậu mà hạt lúa tròn đầy, dẻo thơm ngay cả từ khi còn trên cánh đồng. Đặc biệt, chỉ vùng đất xã An Nhơn và một phần thị trấn Đạ Tẻh mới canh tác được cây lúa này và cho chất lượng, năng suất cao nhất.

Theo Phòng nông nghiệp huyện Đạ Tẻh, trước đây người dân chỉ sản xuất nhỏ lẻ nhưng từ khi được công nhận thương hiệu bà con đã mở rộng quy mô sản xuất và chú trọng vào chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, từ khi nếp quýt được xếp hạng OCOP đã tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, thị trường biết đến nhiều hơn.

 Sản phẩm lúa Nếp Quýt còn được Cục Sở hữu trí tuệ cấp nhãn hiệu độc quyền “Nếp Quýt Đạ Tẻh” từ năm 2016 và đã có mặt trên bản đồ Gạo đặc sản Việt Nam. Hiện nay, tỉnh Lâm Đồng đã cấp tem truy xuất nguồn gốc cho 1 hợp tác xã, 3 cơ sở kinh doanh và 1 doanh nghiệp sử dụng. Đặc biệt, từ năm 2019, sản phẩm này đã được công nhận và xếp hạng 4 sao trong chương trình Ocop tại Lâm Đồng, góp phần cho thương hiệu lúa Nếp Quýt càng khẳng định tên tuổi trên thị trường.

Năm 2019, Trung tâm Nông nghiệp huyện Đạ Tẻh cùng Công ty Cổ phần Phát triển xanh TP. Hồ Chí Minh (đơn vị thu mua) đã đề xuất với UBND huyện Đạ Tẻh xây dựng mô hình sản xuất nếp quýt hữu cơ quy mô 5 héc-ta theo tiêu chuẩn TCVN 11041-2.2017 (tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam cho hoạt động trồng và thu hoạch lúa).

Mô hình sản xuất lúa hữu cơ được cho là phức tạp hơn cả mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP, VietGAP bởi điều kiện về môi trường đất, nước rất khắt khe, không sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật hóa học. Thay vào đó, bà con tận dụng chất thải động vật (phân heo, gà, tằm) ủ cùng tro, trấu để bón cho cây lúa. Việc tận dụng này vừa giúp bảo vệ được môi trường, vừa tiết kiệm được chi phí sản xuất mà hiệu quả kinh tế lại cao. Năng suất thu được từ lúa nếp quýt hữu cơ tương đương với lúa VietGAP, khoảng 5,6 tấn/héc-ta, nhưng giá bán cùng thời điểm thu hoạch cao hơn khoảng 50%, giá luôn ổn định. Nhận thấy hiệu quả rõ rệt nên bà con quyết định tiếp tục duy trì diện tích trồng lúa hữu cơ. Đặc biệt, các hộ dân ở xã An Nhơn khi tham gia mô hình phải thực hiện cam kết tuân thủ quy định trong sản xuất lúa hữu cơ, đồng thời tham gia kiểm tra chéo lẫn nhau, có sổ nhật ký ghi chép cẩn thận về quy trình sản xuất.