Trong bối cảnh thế giới tăng tốc thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, hướng đến trung hòa carbon vào năm 2050, việc hình thành thị trường carbon không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Nhiều nước đã triển khai sàn giao dịch tín chỉ carbon theo cả hai cơ chế bắt buộc và tự nguyện, vừa tạo động lực cắt giảm khí thải, vừa mở ra cơ hội kinh doanh tín chỉ. Việt Nam dù đã chuẩn bị khá kỹ lưỡng về pháp lý và kỹ thuật trong nhiều năm, nhưng điểm mấu chốt vẫn là phải tạo dựng một thị trường thực chất, nơi cung - cầu được hình thành rõ ràng và doanh nghiệp thực sự nhìn thấy lợi ích khi đầu tư vào đổi mới công nghệ, cải thiện quản trị để giảm phát thải.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh điều này tại cuộc họp chiều 9/9/2025, khi nghe báo cáo về Dự thảo Nghị định quy định sàn giao dịch carbon trong nước. Ông cho rằng quốc gia nào chuẩn bị sớm sẽ có lợi thế trong việc tính toán và tận dụng nguồn lợi từ giao dịch tín chỉ carbon; ngược lại, nếu chậm chân, Việt Nam có thể rơi vào thế bị động, thậm chí đối diện bất lợi.
Dự thảo cũng đặt ra các quy định nghiêm ngặt, ngăn chặn những hành vi bị cấm như thao túng giá, tung tin giả, cấu kết để chiếm đoạt hạn ngạch hoặc lợi dụng lỗ hổng công nghệ. Đặc biệt, quyền và nghĩa vụ của các đơn vị như Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam, Sở Giao dịch Hà Nội hay Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam được quy định rõ ràng, bảo đảm sự minh bạch trong vận hành. Việc tận dụng hạ tầng sẵn có của thị trường chứng khoán giúp tiết kiệm chi phí, đồng thời đảm bảo an toàn trong giai đoạn thử nghiệm.
Về thanh toán, dự thảo mở đường cho việc lựa chọn ngân hàng thương mại đủ năng lực kỹ thuật và pháp lý để thực hiện vai trò ngân hàng thanh toán. Trong giai đoạn thí điểm, các đơn vị cung cấp dịch vụ sẽ chưa thu phí, và việc thu phí sẽ bắt đầu từ năm 2029.
Cơ chế giám sát cũng được phân công cụ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm về hàng hóa và tín chỉ carbon, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phối hợp kiểm tra, Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam giám sát trực tiếp Sở Giao dịch Hà Nội, còn Tổng công ty Lưu ký giám sát thành viên lưu ký. Nguyên tắc “một việc chỉ giao một cơ quan chủ trì” được nhấn mạnh, nhằm tránh chồng chéo, tạo sự minh bạch và hiệu quả.
Thứ trưởng Bộ Tài chính Hồ Sỹ Hùng khẳng định, việc sớm ban hành nghị định không chỉ giúp thiết lập hành lang pháp lý mà còn chuẩn bị cho Việt Nam từng bước tham gia sâu hơn vào các cơ chế giao dịch tín chỉ carbon quốc tế.
Một trong những điểm trọng tâm được thảo luận là cơ chế điều tiết cung - cầu. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ chịu trách nhiệm đảm bảo doanh nghiệp được cấp hạn ngạch, tín chỉ carbon hợp pháp và đủ điều kiện. Bộ Tài chính tập trung quản lý, giám sát vận hành thị trường và xử lý vi phạm.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cho biết, Bộ đang xây dựng hệ thống đăng ký tín chỉ carbon, có khả năng liên thông với cơ quan chứng khoán để bảo đảm thông tin minh bạch. Tín chỉ carbon của doanh nghiệp sẽ được ghi nhận trong hệ thống đăng ký trước khi chuyển sang cơ quan lưu ký và sở giao dịch. Ngược lại, thông tin giao dịch sẽ được phản hồi để phục vụ việc theo dõi, báo cáo quốc tế.
Tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã chỉ ra bốn vấn đề Bộ Tài chính cần tiếp thu khi hoàn thiện dự thảo. Trước hết, cần làm rõ ranh giới trách nhiệm: Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán quản lý nghiệp vụ, còn Bộ Nông nghiệp và Môi trường phụ trách chất lượng, tính pháp lý của hàng hóa carbon. Đồng thời, hai bên phải phối hợp để bảo đảm cân đối cung - cầu, minh bạch trong quá trình giao dịch.
Điểm thứ hai là việc giám sát cơ chế, chính sách liên quan đến tín chỉ carbon, cả trong nước lẫn quốc tế. Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải điều tiết để thị trường vận hành hợp lý, tránh cung dư thừa khiến giá giảm mạnh hoặc cung hạn chế dẫn tới giá tăng quá cao. Trong giai đoạn đầu, việc kích cầu là cần thiết để thị trường hình thành giao dịch thực chất.
Thứ ba, liên quan đến ngân hàng thanh toán, Phó Thủ tướng yêu cầu ít nhất phải có một ngân hàng được Ủy ban Chứng khoán Việt Nam lựa chọn, đảm bảo đáp ứng điều kiện kỹ thuật, pháp lý. Các ngân hàng khác chỉ tham gia khi đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn.
Thứ tư, nghị định cần đề cập nguyên tắc chung trong giải quyết tranh chấp, khiếu nại, bồi thường và hành vi bị cấm, để làm cơ sở cho việc tham chiếu tới các quy định pháp luật hiện hành như chứng khoán, thương mại, dân sự.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh, việc sớm ban hành Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước là bước đi quan trọng, bảo đảm tính khả thi và minh bạch ngay từ giai đoạn đầu. Ông cũng lưu ý, cơ quan quản lý vận hành thị trường phải đủ năng lực đạt chuẩn quốc tế, thực hiện chính xác các khâu đo đếm, thống kê, xác nhận tín chỉ, nhằm tạo dựng niềm tin và sự minh bạch cho cơ chế thị trường carbon của Việt Nam.
Trần Huyền